Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 132

en endranær. Til dæmis fylgir greininni
aðeins ein ljósmynd og eitt kort. Þá eru
millifyrirsagnir einasta kaflanúmer og
mikið talað um hlutföll og kvarða í meg-
inmáli. Hér er því ekki egnt fyrir les-
andann á nokkum hátt, efnið á að selja
sig sjálft og eins og áður sagði geymir
greinin merkilegan fróðleik.
Þjóðin og listamennirnir
Ásmundur Helgason skrifar greinina
Landnám listagyðjunnar. Islensk myndlist og
þjóðernishyggja. Þetta er stutt, en fróðleg
og skemmtileg grein með ábyrgð þjóðar-
innar á listamönnunum og ábyrgð lista-
mannanna á þjóðinni í brennidepli. Átti
Ásnnnidur Hclgnson
Landnám
listagyðjunnar
Islatsk myndlist og þjódcmishyggja
þjóðin sök á að Sigurður málari veskðist
upp og dó „ískaldur undir tuskum og
aleinn“? (Er ekki annars löngu búið að
sýna frarn á að Sigurður var ekki sá vesal-
ingur sem minnið vill vera láta; skildi
hann ekki eftir sig héma megin talsvert
af peningum?) Og listamennirnir, eiga
þeir að ntála Herðubreið eða Húsafellsskóg
upp á stássstofuveggi eins lengi og þjóðin
heimtar það?
Ásmundur rekur í átakalausum stíl
sambúð og samskipti landsmanna og
listamanna frá því Laura lét úr höfn með
Einar Jónsson frá Galtarfelli innanborðs,
en hann var á leið í myndöggvaranám úti
í Danmörku með stóra drauina í far-
angrinum.
Höfundur sýnir fram á í greininni
hvernig fyrstu skólagengnu myndlistar-
rnenn þjóðarinnar gengu sjálfitæðisbarátt-
unni á hönd. Og þjóðin var reiðubúin að
fjárfesta í listafólki, Alþingi styrkti þá til
náms og starfa og jafnvel einstaklingar,
félög og fyrirtæki létu nokkuð af hendi
rakna, enda var því trúað að efling list-
anna styrkti Islendinga í baráttu sinni
fyrir sjálfstæði, sýndi að þeir gætu staðið á
eigin fótum og hefðu þar að auki ýmsu að
miðla.
Undir lok þriðja áratugarins tók að
vakna áhugi myndlistarmanna á fleiri
„mótívum" heldur en einbemm fyöll-
um; straumar og stefnur í rnálara- og
höggmyndalistum utanlands tóku þá
taki, en þjóðin var þó ekki jafhfljót að til-
einka sér nýjungamar; hún vildi að
stærstum hlut enn sín landslagsskilirí eða
hetjuportrett.
Fransós í Húnavatnssýslu
Kynsjúkdómafaraldur í Húnavatnssýslu
1824-1825 heitir grein eftir Guðbjörgu
Jónatansdóttur. Fjallar hún, eins og
nafhið ber með sér um kynsjúkdómafar-
aldur sem upp kom á fyrri hluta 19. ald-
ar og svo vill til að óvenju góðar heimild-
ir em til um málið, m.a. dagbækur Ara
Arasonar læknis. Þessi gögn notar Guð-
björg til að kanna þekkingu lækna á
kynsjúdómum og hvemig bmgðist var
við þeim. Ennfremur leitar hún svara unt
hvort læknum hafi orðið á mistök í með-
höndlun sinni. Rekur hún gang mála
æði nákvæmlega, stundum svo að við borð
liggur að greinin eigi meira erindi í sér-
ffæðirit heldur en alþýðlegt rit um sögu-
leg efni. Niðurstaða hennar er sú, að þrátt
fyrir heimildir sem liggja fyrir sé erfitt að
meta áhrif meðhöndlunarinnar. Hinu
verður ekki í móti mælt að Hoffinann,
annar læknanna sem stunduðu hina
sýktu, útskrifáði þá heilbrigða gegn betri
vitund. Uttekt Guðbjargar veitir einnig
innsýn í lifnaðarhætti á fyrri hluta 19.
aldar, þ.á.m. kynlíf. Og mætti ég bæta
við: Ekki man ég betur en að Isleifur
„seki“ Jóhannsson, einn helsti smitber-
inn, hafi verið í varðhaldi á Skagaströnd
þegar hann fékk fransósinn og eins er
hann tók að útbreiða hann. Það segir nú
sína sögu um fangelsismálin, sem menn
hafa dijúgar áhyggjur af nú um stundir!
Það háir þessari grein þó hve stefnu-
laus hún er. Greinilega hefur höfundur-
inn sökkt sér á bólakaf í viðfangsefnið,
svo mjög að þegar upp er staðið veit les-
andinn vart hvort hann er að lesa um við-
brögð við kynsjúkdómafaraldri í byijun
19. aldar, samanburð á læknisþekkingu
nú og þá, um kynhegðun í byijun 19.
aldar, vitneskju um sárasótt á öndverðri
19. og 20. öld, og fleira mætti draga
fram. Þá finnst mér lýsingar á sjúkling-
um og einkennum sjúkdómanna óþarf-
lega nákvæmar (sumar eru æði grodda-
legar) og hið sama má segja um ýmis
læknisráð. Eg er t.d. engu nær að frétta, að
nú til dags bregðist læknar við oddvörtuin
„með því að reyna penslun með
podophyllini 25% eða linimentum
podophylyllini. “!
Stritandi englar
Stritandi englar er síðasta grein 13. árg.
Sagna og er eftir Sólborgu Jónsdóttur.
Englamir vom hjúkmnamemar á fjórða
áratugnum frá því Hjúkrunarkvenna-
skóli Islands tók til starfa haustið 1931.
Heimildir höfundar em nær eingöngu
svör hjúkmnarkvenna við spumingalist-
unt Hjúkmnarskóla Islands og þjóðhátta-
deildar Þjóðminjasafns, og gerir það að
verkuni að frasögnin verður á stundum
dálítið sundurlaus og handahófskennd.
Samt sem áður er grein Sólborgar fróðleg
og trúverðug lýsing á þriggja vetra skóla-
feril hjúkmnamema þó í stuttu máli sé.
Það sem eftir situr er kannski, að þessi
lesandi var a.m.k. steini lostinn yfir
þeint óskaplegu kröfum sem gerðar vom
til hjúkmnarnemanna, og mig rennir í
gmn að þær sem komust í gegnum slíkt
nálarauga hafi verið færar í flestan sjó.
Auk fyrrgreindra greina em í Sögn-
um viðtal við Einar Má Jónsson sagnfræð-
ing um hugarfarssögu og íslenskar fom-
bókmenntir, ritdómur um 12. árg.
Sagna og skrár; mynda- og höfundarskrá
og skrá um lokaritgerðir í sagnfræði 1992.
Mér er kunnugt um það að stúdentar í
öðmm greinum háskólans öfiinda sagn-
ffæðinema af Sögnum, og mér finnst
sagnlfæðinemar líka hafa ástæðu til að vera
hreyknir af tímaritinu sínu. Eg rak aug-
un í upplagstöluna 1200 sem er hreint
ekki lítil útbreiðsla. Ef aðstandendumum
tekst áffam að halda útliti blaðsins jafn
smekklegu og efni jafn fjölbreyttu og að-
gengilegu spái ég því að upplagið geti
innan skamms orðið helmingi stærra! Ef
einhver hefúr þá áhuga á að svo verði.
130 SAGNIR