Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 22

Þvottahús vinnukonunnar, sjálf íslenska náttúran
vatn kom í húsin og sum heimili fengu
konur út í bæ til að þvo þvotta fyrir sig.
Þegar svo var þurftu vinnukonumar að
ganga frá þvottinum. Oll vinna í sam-
bandi við þvotta var á þessum tima erfið.
I stað þess að skutla þvottinum inn í vél
og ýta svo á einn takka eins og nú er, þá
tók oftast heilan dag að þvo þvotta. Það
þurfti að bera vatn, nudda, þurrka, stífa
og strauja allt eftir kúnstarinnar og
Kvennafræðarans reglum.40
Vinnukonustarfið i Reykjavík var
formlegra en úti í sveit. 1 sveitinni
bjuggu stúlkurnar í sama húsi og sváfu
oftast í sama herbergi og húsbændur
þeirra og þar af leiðandi var meira litið á
þær sem hluta af fjölskyldunni. I
Reykjavík aftur á móti var vinnukonan
fjarlægari. Húsbændurnir sváfu í sínum
eigin herbergjum og vinnukonurnar í
sínum. Sumar stúlkur voru þéraðar af
húsbændum sínum. Einnig voru stúlk-
umar sumstaðar látnar borða sér og þess
vom jafnvel dæmi að þær voru látnar
borða afganga eftir að húsbændumir höfðu
mettað sig.41 Mér þykir þó líklegt að með-
ferð sem þessi hafi heyrt til undantekn-
inga. Ráðning vinnukonu þýddi ekki
einungis það að erfiðustu verkunum væri
létt af húsmóðurinni heldur var líka um
það að ræða að húsbóndinn gat sýnt með-
borgurum sínum fram á það að hann væri
góð fýrirvinna. Með því að ráða stúlku í
20 SAGNIR
vist þá öðlaðist fjölskyldan ákveðinn sess í
samfélaginu.42
Það var litið ffekar niður á vinnukonur
í Reykjavik, þær voru bara fatækar
stúlkur sem gott var að nota til að þjóna
sér.
Eg réðist til Jóns kaupmanns í Vaðnesi
og konu hans ... kaupið var 25 krónur
yfir veturinn[1909]. Eg get sagt það
strax, að það var miklu verra að vera
vinnukona í þá daga hjá „höfðingja” í
Reykjavík en fatækum bóndahjónum
í sveit. Maður var lægra settur í
vinnukonustöðu i Reykjavík en í
sömu stöðu í sveit, og uppistöðumar
og þrældómurinn var sannarlega ekki
minni. Þeir notuðu sér það þá, Reyk-
vikingamir, að taka sér fakunnandi
sveitastelpur i vist, sem þráðu að sjá sig
um í heiminum. Þegar ég fór frá
kaupmannshjónunum um vorið, réðu
þau tvær vinnukonur til þess að sinna
þeim störfum, sem ég hafði ein haft á
hendi um veturinn.43
Vinnukonur í Reykjavík höfðu flest-
ar frí á fimmtudögum eftir klukkan
tvö.44 Sá frítími var sumstaðar talinn eftir
og í sumuni tilvikum var það jafnvel svo
að vinnukonumar hafi á frídegi sínum
þurft að koma heim um kvöldmatarleytið
til að elda. Algengt var að vinnukonur i
Reykjavík fæm i kaupavinnu út um
sveitir landsins á sumrin til að „þéna”.
Um sumarið fór ég í kaupavinnu.
Þegar ég kom til bæjarins um haustið,
hafði ég mikla löngun til þess að læra
eithvað .... Eg átti nokkrar krónur,
sem ég taldi að mundu nægja mér fýr-
ir herbergi og fæði yfir veturinn.45
Einnig var algengt að vinnukonur
færu í síld á sumrin og voru þess dæmi
að árskaupið í vistinni væri unnið upp á
tveimur vikum í sildinni.4"
Á fýrsta og öðmm áratugi þessarar
aldar varð meira um það í Reykjavík að
vinnukonur réðu sig í vist en byggju
ekki hjá húsbændum sínum, heldur
leigðu sér herbergi úti í bæ. Eftir seinni
heimstyrjöld var orðið erfitt að fa vinnu-
konur en vinnukonustarfið var þó ekki
alveg liðið undir lok.
Laufey Jakobsdóttir segir frá því í
lífsbók sinni að hún hafi vel tekið eftir
því hve illa vinnukonur voru settar rétt-
indalega séð. Hún var eins og svo marg-
ar aðrar konur vinnukona hluta af ævi
sinni og var meðal annars viðriðin stofnun
„ vinnukonufélags”:
Við boðuðum tíl fúndar í Iðnó, þar sem
fjöldi starfandi vinnukvenna mætti til
skrafs og ráðagerða. A þessurn fúndi
settum við upp leikrit þar sem óspart
grín var gert að húsbændum. ...
Fundimir vom í fýrstu vel sóttir en
auk þess að gera okkur eitthvað til
gamans ræddum við felagsleg
réttindamál okkar. En þegar fram liðu
stundir fór fundarsóknin þverrandi
og ég komst að þvi að stelpumar vildu
ekki láta sjá sig á slíkum fundum af
ótta við atvinnurekendur sina. ...
Þetta átti ég erfitt með að skilja þar
sem tilgangur okkar var að veita hver
annarri stuðning en alls ekki reyna að
klekkja á vinnuveitendum okkar. En
þetta var misskilið eins og svo nrargt
annað. Það þótti bara við hæfi að út-
jaska vinnukonum á þessum ámm.47
Draumastarfið, eða hvað ?
Þegar yfir heildina er litið þá segja
flestallar konumar sem einhvem tíma á
ævi sinni vom í vist, að þær hafi búið að
því sem þær lærðu alla sína ævi. Vistin
var á vissan hátt skóli fatæku stúlknanna,
undirbúningur fýrir hjónabandið. Oftast