Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 131

að skrafa svo við innfædda, að þeir síðar-
nefhdu hafi leyst hann út með fróðleik
um heila heimsálfii handan við hafið? Og
hvað urn landaleit Englendinga sjálfra? Er
ekki allt eins líklegt að Kólumbus hafi
fengið pata af Ameríku í Bristol, þar sem
Kólumbus var þó örugglega 1477? Eða
heima í Portúgal, eins og Einar stingur
raunar sjálfur uppá, eða ...?
Greinin er yfirleitt læsileg í betra lagi
og höfúndur setur rök og mótrök hinna
ýmsu þátta skýrt fram. Því bregður
lesandanum í brún að hnjóta um setn-
ingar á borð við þessa: „... glæða frásögn
hans af Islandsferðinni nægilegri sann-
leikstýru til að hrekja rnyrkur tortryggn-
innar burt úr hugarfylgsnum lesenda."
(bls. 39) Þetta þýðir eitthvað miklu lát-
lausara en það virðist gera.
Á ferð með Maríusi
Sesselja Guðmunda Magnúsdóttir skrifar
greinina Lengi býr að fyrstu gerð, sem ber
undirtitilinn Hugleiðing um sveitamennsku
og sjósókn.
Viðfangsefni Sesselju em ákaflega
flóknir þættir í byggðaþróun á síðari hluta
19. aldar, nánar tiltekið í Mýra- og
Borgarfjarðarsýslum. Hún getur þess, að
sú skoðun hafi komið ffam að andstæða við
þéttbýlismyndun hafi að stórum hluta
verið hagsmunabarátta bænda, sem vildu
tryggja sér áfram ódýrt vinnuafl.
Strauminn til sjávarsíðunnar megi sam-
kvæmt því rekja til þess, að vinnufólk
braust undan offíki bænda. Þessu hafnar
Sesselja, örugglega með miklum rétti, en
svo öllum sé gert rétt til verður að geta
þess, að fleiri skýringar hafá auðvitað verið
settar fram um orsakir þéttbýhsmyndun-
ar hér á landi á síðustu öld. Menn hafa
bent á fólksfjölgun, kreppu í landbúnaði,
jarðnæðisskort og fleira.
Til að grennslast nánar um hvað
Borgfirðingar tóku til bragðs og hverjir
hafi upphaflega lagt grunn að þéttbýhnu
á Skipaskaga (Akranesi) gerði hún æði
viðamiklar athuganir. I fýrsta lagi skoðaði
höfundurinn fæðingarsókn þeirra sem
hfðu á fiskveiðum á Akranesi árið 1870
(hvaðan kom fólkið?); þá lífshlaup þeirra
sem voru að komast af unghngsaldri
(hvað tóku Borgfirðingar til bragðs efjarð-
næði skorti?); og loks kannaði Sesselja
Vesturfaraskrá (hverjir tóku það ráð að yf-
irgefa landið ffemur en að setjast að í
þurrabúð?).
Sesselja Guðinuttda Magnúsdútlir
Lcngi býr að fyrstu
gerð
Hugleiðing um sveitamennsku og sjósókn.
Niðurstaðan var sú, að þeir sem ahst
höfðu upp á bæjum við sjávarsíðuna vom
líklegir til að setjast að í þurrabúðum ef
enga jörð var að fa. Uppsveitanrenn, sem
aldir vom upp við búskap, tóku hins
vegar ffemur þann kost að fara til Amer-
íku heldur en að gerast þurrabúðarmenn
ef þeir áttu ekki kost á jarðnæði. Þetta ó-
hka val rekur Sesselja til þess að „ffamtíð-
ardraumar og lífsmynstur ungs fólks
mómðust af hfsmynstrinu sem það ólst
upp í.“ A það er þó að benda, að sjósókn
var trúlega ekki alveg eins fjarri upp-
sveitabændum og hún vill vera láta, því
á hvenju ári flykktust a.m.k. vinnu-
menn og smábændur, t.d. úr Borgarfirð-
inum, á vertíð í verstöðvamar í Gull-
bringusýslu. Þó er það trúlega rétt sem
Sesselja segir, að þegar uppsveitamenn
stóðu andspænis því að gera sjósókn að að-
alstarfi og tileinka sér lífshætti sjávar-
byggðanna þótti þeim fýsilegra að halda
vestur um haf.
Eðh málsins samkvæmt byggir
athugun sem á þessi á mikilli tölfræði, og
mér þykir sjálfum svoleiðis nokk ægilega
tormelt (svo ég segi nú ekki beinhnis
leiðinlegt) þegar boðið er upp á það hrátt
eða hálfhrátt. Það er því guðsblessun að
höfundinum tekst að sneiða hjá því að
kæfa lesandann með prósentum og staðal-
frávikum upp á fjóra aukastafi; hún segir
ffá, og fellir m.a. haganlega inn frásögn
af lífshlaupi eins manns, Ingintars
Maríussonar bónda, sem valdi að flytjast
ffekar úr landi heldur en að gerast þurra-
búðarmaður þegar hann flosnaði upp ffá
búskapnum. Greinin stendur því fylli—
lega fyrir sínu og er það sem hún ætlar
sér að vera.
Landið fyrirheitna; ísland
Oskar Bjamason skrifar um Islandsáhuga
Þjóðverja, einkum á Weimartímanum, í
grein sinni: „Thule, land mitt, hvar ertu?“
Þar ræðir hann um vitneskju Þjóðverja
um Island og hvað það hafi öðm ffemur
verið sem dró þá hingað; hvemig Islend-
ingar komu ferðalöngum fyrir sjónir
o.s.ffv. — með öðmm orðum svona
„glöggt er gests augað“-grein. Þá segir
Oskar frá stofnun og starfsemi Vereinig-
ung der Islandfreunde, eða Islandsvinafé-
lagsins. Það var stofhað í Dresden árið
1913, einkum af germanistum og nátt-
úmffæðingum sem ferðast höfðu um land-
ið. Félagið gaf út tímaritið Mitteilungen
der Islandffeunde. Islandsvinafélagið
lognaðist út af árið 1932 en reis úr ösku-
stó tveimur ámm síðar undir forystu —
hverra annarra — nasista.
Oskar segir, að ffaman af hafi það
einkum verið söguheimurinn sem dró
Þjóðveija til Islands auk þess sem þeir
vom að leita uppi óspillta náttúm. Síðar
kom Island nútímans frarn í dagsljósið í
stað leitarinnar að germönskum rómm.
Greinin er læsileg í betra lagi, sannast
sagna hef ég aldrei botnað almennilega í
þessari útbreiddu Islandsdellu Þjóðveija,
og mér þótti Oskar varpa ljósi á margt í
því sambandi.
Ofbráðar barneignir
Þriðji kennarinn í hópi greinahöfunda er
Már Jónsson, sem skrifar um of bráðar
barneignir á fýrri hluta 19. aldar; þ.e.
gemaði sem virðast hafá átt sér stað áður en
aðilar gengu í hjúskap. Greinin geymir
mikla statistík, enda árangur af söfnun
10 sagnfræðinema úr bókum nokkurra
kirkjusókna á tímabilinu 1785-1845.
Athugunin í viðkomandi sóknum virðist
benda til að um þriðja hver íslensk brúður
hafi gengið óffísk upp að altarinu og
kemur það heim við niðurstöður erlendra
sagnfræðinga. Og nærri helmingur
hjónaefna hóf samfarir a.m.k. hálfu ári
fýrir vígslu. Þetta em merkilegar niður-
stöður þótt vitaskuld hafi einungis lítill
hluti landsins verið athugaður.
Þetta er grein fýrir „lengra komna“,
og myndefnið hefur miklu lægri sess hér
SAGNIR 129