Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 118

questioned as are those elements that
effect the text without necessarily
being visible in the text. What is at
stake is not the meaning of a text,
but the conditions of that texts prod-
uction.
... there is never any conclusive
determination of meaning but an
infmite play of interprétations.12
Hér gætir greinilega áhrifa frá
franskri heimspekihefð og má þar sér-
staklega nefna heimspekinginn Michel
Foucault sem rnikinn áhrifavald á rót-
tækar rannsóknir.
Segja má að rannsóknarhefð íslenskrar
sagnfræði sé í mörgu mjög pósitivísk. Þ.
e.a.s. að sú saga senr sögð hefur verið úr
heimildum sé hin eina sanna, og það er
sorglegt hversu faar rannsóknir finnast
oft á tengdum fyrirbæmm. Afleiðingin
verður lítil fiæðileg skoðanaskipti. Omeð-
vitað dregur það síðan úr endurmati á við-
tekinni sögu, og erfitt verður að trúa að
saga kvenna geti átt erindi í þær undir-
greinar sögunnar, sem hingað til hafa
ekki verið taldar til kvenkyns. Ef
kvennasaga á að komast upp úr sínum
þrönga „kvenlega farvegi” og inn í
almennar sagnfræðirannsóknir, t.d. inn í
hagsöguna, stjórnmálasöguna og kirkju-
söguna, þurfa sagnfræðingar að vera
tilbúnir til að endurskoða heimildir sínar
út frá sjónarmiðum kvennafræða. Og ef
kvennasagan á að verða nokkuð meira en
endursögn af „hefðbundinni skoðun” á
stöðu kvenna í gegnum aldimar, þá
nægir ekki að beita bara lýsandi aðferðum
við rannsóknir. Hér vil ég nefna helstu
atriðin sem þarf að hafa í huga við túlkun
ritaðra heimilda til kvennasögu miðalda.
1. Þær vom líklega ekki skráðar af
konunt og þeir er skráðu gáfu ekki
sömu mynd af stöðu kvenna og hugs-
anlegir kvenhöfundar hefðu gert. Þó
má færa líkum að því að konur hafi
gegnt mikilvægu hlutverki í munn-
legri geymd fjölskyldu- og ættar-
sagna, en í raun er órannsakað hver
hlutur kvenna var í íslenskri sagnarit-
un á miðöldum.13
2. Heitnildir em skrifaðar út frá
ákveðnu sjónarhomi, en þó ríkir ekki
endilega sama sjónarhomið að baki
hverri gerð heiniilda.
3. Vegna verkaskiptingar kynjanna
var pólitík, í merkingunni bein
vopnaátök, eða samningar manna á
millum, í verkahring karla. Það segir
þó ekki alla söguna um hver hafði
raunveruleg völd í sínum höndum.
Ritaðar heimildir þessa tíma segja
meira frá þessu athafnasviði karla en
kvenna. Því er ekki hægt að beita
sömu aðfcrðum við túlkun heimilda
um stöðu kynjanna á miðöldum og
annars i sagnaritun sem er rnótuð,
ómeðvitað, af karlasögu viðhorfi. Hins
vegar má geta þess að heimildagildi
sagna, skjala, laga, leifa og annarra
hugsanlegra miðaldaheimilda eykst til
muna ef þær em skoðaðar út frá
kvenna- eða kynferðissögulegu sjón-
armiði.
Að lokum
Vegna kynpólitískar þróunar síðustu ára-
tuga er þörf á að skrifa um konur í
sþómmálasögu þjóðveldisins. Áður höfðu
karlar gefið þessu tímabili nafnbótina
gullöld, en það var á þeim tímum þegar
þjóðin barðist fyrir sjálfstæðum tilvemrétti
sínum.
Þó að heimildir geymi litlar upplýs-
ingar um beina þátttöku kvenna í
stjórnmálum þjóðveldistímans, em
heimildir þar að lútandi vitnisburður unr
tengsl kynferðis og pólitíkur á 12. og 13.
öld. Mikilvægt er að útskýra afhveiju
konur vom ekki til staðar á ákveðnu sviði
mannlífsins, og á sama hátt af hvegu
karlar virtust þar alls ráðandi.
Vegna hins kynbundna kerfis sem
liggur að baki öllum felagslegum, efna-
hagslegum og pólitískum ferlum og fyr-
irbæmm hvers samfélags, er í raun rangt
að aðskilja sögu karla og kvenna. Sögu
þeirra verður að skoða meðvitað saman. Á
gmndvelli sem víðtækastra heimilda þarf
að endurgera þá kvenlegu hlið sögunnar,
sem er hulin í bæði heimildum og sagn-
fræðiverkum seinni tíma manna. Á þann
hátt má reyna að meta þátttöku kvenna,
áhrif og þýðingu.
Sjónarhom kvennafræða hafá opnað
augu sagnfræðinga fyrir því að konur eiga
sér sögu, og að allar heimildir eigi sér
ákveðinn kynferðislegan bakgmnn. Það
þýðir hins vegar ekki hið sama og að saga
kynjanna verði bara sögð i kvenkyni eða
karlkyni. Hún er ein, saga okkar allra,
en þó ekki bara karla.
Tilvísanir
1 Hér er orðið„kynferði“ notað yfir enska orðið, „gender“, og norska orðið „kjon“.
Um þessa þróun hef ég skrifað í greininni: “Frá kvennasögu til kerfisbundinna
rannsókna.” Ný Saga. 5(1991), 33-39. Um þróun frá kvennasögu til kynferðis-
sögu sjá „Viðtal vid Idu Blorn tekið af Sissel Hamre Dagsland, “Fra kvinnefor-
skning til forskning om kjönn“ Bergensk tidende. (19. februúar), 1991.
2 Um kynkerfið (sænska genussystem) hefur m.a. Yvonne Hirdmann skrifað ágætis
yfirlitsgrein „Genussystemet.” Kvinnovetenskaplig Tidskrift. 3(1988). Sjá einnig:
R, W, Connell:, Gcnder & Power, Cambridge 1991, 45-46, 99, 120-134, 139-
140; Viðtal við Joan W. Scott, tekið af Tinne Vammen: „Svært at opretholde
drommen om de store Kvindehistorise synteser. Princetonprofessoren Joan
Wallach Scott om faget kvindehistories status og dilemmaer.” Information, (2.
juni 1989); Berggren Henrik: ,Joan Wallach Scott. Kvinnohistoria máste bli
“genushistoria““. Dagens nyheter. (19. april), 1989.
3 Sjá in.a. greinar í: Women and Power in the Middle Ages . Georgia, 1988.
4 Agnes, S. Arnórsdóttir: „Þankar um konur og stjómmál á þjóðveldisöld.“ Yfir Is-
landsála. Afmcelisrit til heiðurs Magnúsi Stefánssyni sextugum 25. desember 1991. Rv.
1991,7-19.
5 Antoine Prost: „What has happened to the french social History? Historiograp-
hical Review“. The HistoricalJountal, 35( 3. september 1992), 676.
6 Christopher Brooke: The Medieval idca ofMarriage. Oxford, 1989, 104.
7 Dæmi um þetta er bók JudithJesh: Women in the Viking Age. Suffolk 1991.
8 Toril Moi: „Kjonn og makt. Teoretiske perspektive“. Nytt om Kvinneforskning.
2( 1987), 4-6. [Kjonn og makt i Humanistisk kvinneforskning].
9 Sjá viðtal við Idu Blom, 40.
10 Claire Duchen: Feminism in France. From May 168 to Mitterrand. London ,NY,
1988, 67-69.
11 Agnes, S, Arnórsdóttir: ,„Den tapte historien. Om kildekritikk og kjonn“. Hi-
storie Populœrhistorisk Magasin. 3 (2,1993) [Bergen].
12 Agnes, S, Arnórsdóttir: Den tapte historien,75.
13 I þessu samhengi má benda á nýjar rannsóknir sem sýna áhrif kvenna á sagnarit-
un í Þýskalandi og Englandi. Sjá: Elisabeth Van Houts: „Women and writing
of history in the early Middle Ages: the case of Abbess Matilda of Essen and
Aethelweard". Early Medieval Europe. 1(1, 1992.), 53-68.
116 SAGNIR