Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 38

Atvinnumálum á íslandi hnignaði á
17. og 18. öld, bæði í landbúnaði og í
sjávarútvegi. Eftir Stóru-Bólu 1707-
1709 jókst áhersla á sauðfjárrækt í stað
kúabúskapar. Skortur var á mannafla og
við sauðfjárrækt þurfti mun minna vinnu-
afl en við kúabúskap. Það stafáði af því að
kindur gátu gengið fijálsar og voru þær
því í auknum mæh látnar ganga úti allt
árið, það er settar út á guð og gaddinn,
sem var viðtekin venja í sauðfjárrækt.
Slíkt var hins vegar ekki mögulegt ef
um kúabúskap var að ræða. Þetta leiddi til
ill Þrándur í Götu eins og nú. Hvati til
breytinga hefur því ekki verið eins aug-
ljós og ella. Vilja sumir jafnvel meina að
þúfumar hafi skilað meira grasi en algjör-
lega slétt tún.
Sjávarútveginum hnignaði einnig
eftir Stóm-Bólu. Þeim er störfúðu við þá
atvinnugrein fækkaði stórlega og sjósókn
minnkaði því til muna. Sjávarútvegurinn
leið fýrir lélegan tækjakost. Helsta „orsök
lélegra fiskveiða var ekki kaldur sjór
heldur lélegar gæftir”.17 Litlir árabátar
vom uppistaðan í fiskveiðiflotanum og
upp á shk svo að menn átu eitt og annað.
Skúh Magnússon vildi þó meina að
fjallagrös hafi ekki verið nýtt sem skyldi
nema í Þingeyjar- og Múlasýslum 20
matur eins og kræklingur var einungis
nýttur í beitu og feða eins og hrossakjöt
þótti óguðleg. Einhæfni íslensks mataræð-
is stafaði þó fyrst og fremst af því að
komrækt var hér engin og ræktun garðá-
vexta var sáralítil. A seinni hluta 18. ald-
ar hófii menn á borð við Bjöm frá Sauð-
lauksdal áróður fyrir ræktun garðávexta
eins og til dæmis kartafla. Fyrir utan að
t.
LfNHA* n!t
Fátœklingar nutu sérstaks forgangs varðandi hungurdauða. — Þeir síðustu munu verða Jyrstir
mun minni túnræktunar og spihtust tún
og eyddust, um leið og seljabúskapur
lagðist af að stómm hluta. Með því varð
landbúnaðurinn mun viðkvæmari fyrir
grasbresti og jarðbönnum. Annað sem
ýtti undir aukningu sauðfjárræktar var
aukinn markaður fyrir kindakjöt í Dan-
mörku. Þá var kindakjöt fituríkt en það
var tahð mjög eftirsóknarvert, enda feða
á þeim tíma mun hitaeiningasnauðari en
nú á tímum.15
Að sama skapi vom framfarir í land-
búnaði sáralitlar, t.d. fór htið fyrir sléttun
túna og hleðslu garða þó að danska stjóm-
in skipaði svo fyrir með „þúfnatilskipun-
inni” 1776 og héti verðlaunum fyrir. 16
Má sennilega að hluta rekja það til aga-
leysis Islendinga og fjarlægðar sterks mið-
stjórnarvalds. Þó má lika velta því fyrir
sér hvort að til dæmis þúfnatilskipunin
hafi hentað íslenskum landbúnaði eins vel
og dönskum. Islendingar höfðu t.d. enn
ekki hagnýtt sér hjóhð við leik og starf á
18. öld svo að þúfur vom ekki eins mik-
þeir rem sjaldan á vetrarvertíð vegna veð-
urs en „fatæktin hindraði gerð stærri og
sterkbyggðari báta”.18 Vegna ódýrs
vinnuafls sá höfðingjastéttin hér á landi
enga ástæðu til þess að fjárfesta í betri at-
vinnutækjum i landbúnaði og sjávarút-
vegi. Þá hefðu stærri bátar að öllum hk-
indum eflt þéttbýlismyndun við sjávaníð-
una, en þess konar samfélagsumróti var
yfirstéttin íslenska á móti. Það gat raskað
stöðu hennar í samfelaginu.
Annar þátturinn, einhæft mataræði,
var Islendingum hættulegt. Það saman-
stóð af mjólkurmat og fiski. Mjólkurmat-
urinn var aðahega skyr til átu og mysa til
drykkjar. Fiskurinn var þurrkaður og að
jafnaði sá hluti aflans sem ekki þótti
hæfur til útflutnings. Kjöt var hins vegar
hátíðamatur. Þórarinn Liljendal tekur
ffarn í skýrslu sinni um mataræði Islend-
inga er hann ritaði 1783 19 að afhrðir eins
og egg, fugl, fjahagrös, söl, hvönn, selur,
hvalur og fleira þess háttar hafi menn
nýtt sér þar sem nánasta umhverfi bauð
bjóða upp á fjölbreyttari næringarefni
bauð ræktun grænmetis beinhnis upp á
björgun í harðindum. Baldvin Einarsson
benti á að eftir að harðindum sloti séu
„aUar byrgðir þrotnar, og peningurinn
fáUinn, svo að enginn er bjargræðisstofn-
inn. Jörðin skrýðist grænu grasi og ljóm-
andi blómstrum, en þá er engin skepnan
til að bíta það ... menn verða að deyja”.21
Með ræktun garða hefðu Islendingar náð
meiri tökum á náttúrunni og staðið
sterkari gagnvart duttlungum hennar.
Matvælaffamleiðsla var einhæf og háð
veðri og vindum, á meðan að fjölbreytni
hefði fjölgaö bjargræðisleiðum.
Varðandi þriðja þáttinn, ástand versl-
unarmála, var það einkum tvennt sem
ýtti undir vamarleysi íslensks samfélags
gagnvart náttúmhamförum. Það var
merkantílískt eðh einokunarverslunar-
innar og að verslun á Islandi var vöm-
skiptaverslun.
Einokunarverslunin var afsprengi
merkantíhsmans, þeirrar hagstjómar-
36 SAGNIR