Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 59

voru yfir 38 ára aldri þegar þær ólu börn
sín.17 Hluti þessara kvenna var því langt
yfir meðalgiftingaraldri18 þegar þær ólu
böm sín og því ólíklegt að þær hefðu
giftst hvort sem var.
Tölur segja okkur þó ekkert um til-
finningar fólksins og ráðahag. Voru
þessar konur kynferðislega kúgaðar og
hversu algengt var það að húsbændur
keyptu einhvem af vinnumönnum
sínum, sonum eða nágrönnum til að
gangast við bömum þeirra og vinnu-
kvenna? Kvæntum bændum hefiir verið
meira í mun að ekki kæmist upp urn
brot þeirra en ókvæntum. í dómabók-
um koma slík bamsfaðemismál fyrir, en
ekki hafa öll mál komist upp. Einnig
getur verið að efnameiri bændur hafi
komið bamsmóðurinni í hjónaband með
þeim sem tók að sér faðemið og útvegað
þeim jarðnæði og bæði hafi unað ágædega
við að komast í húsbændastöðu. Bams-
mæðumar hafa þó líklega oft verið
vonsviknar og kúgaðar og ekki þorað að
segja til hins rétta föður. Þær konur sem
hér em um ræðir fóm flestar fjótlega af
bænum og voru í vinnumennsku til
æviloka. Hvort því olli beiskja í garð
karlmanna vegna svika, fyrirlitning
samfelagsins eða það að þær vom yfir með-
algiftingaaldri þegar þær ólu böm sín, er
erfitt að fúUyrða.
Bamsfeður þeirra var þó hægt að kæra
fram undir 1870 því hórdómur var
ólöglegur fram til þess tíma. Það gefur
okkur tækifæri til að nálgast viðhorf yfir-
valda til barneigna utan hjónabands.
Glæpsamlegt kynlíf
I umræðum á Alþingi um hegningarlög-
in sem sett vom árið 1869, kom fram að
lögin vom í anda viðhorfa i samfélaginu
og sagði eirrn þingmaður í ræðu sinni;
að þetta fmmvarp muni hafa í sér
fólgna mikla og vemlega réttarbót
með því mótí að það sé lagað eptir
hugsunarhætti þjóðarinnar, og gjört
svo samvaxið réttarmeðvitund hennar
sem auðið er.19
Þjóðin hefiir því væntanlega talið það utan
síns verkahrings að refsa þeim sem drýgði
hór en maki hans gat þó krafist mál-
sóknar.20 Þetta var í raun og vem mikil
breyting því kynlíf utan hjónabands hafði
fram til þess verið ólöglegt. A meðan
stóridómur var í fullu gildi leiddu ítrek-
uð hórdómsbrot til lifláts. Mildandi við-
horf upplýsingarinnar til refsinga fóm að
hafa áhrif hér á landi upp úr 18. öldinni
og þá barst til landsins mikill fjöldi
konungs- og kansellíbréfa sem boðuðu
mildari refsingar. Eftir því sem leið á
öldina var minna farið eftir lögunum við
refsingar, t.d. viku líflátshegningar fýrir
ævilangri þrælkun og tillit var tekið til
efnahags, heilsufars, afkomumöguleika
fjölskyldu hins brotlega, aldurs o.fl.21
Með Konungsbréfi 1808 urðu loks form-
legar breytingar á refsingum við
hórdóms- og frillulifisbrotum. Fyrir
annað og þriðja hórdómsbrot skyldi greiða
sektir, sem höfðu lækkað til muna og
líflátshegningar við þriðja broti látnar
víkja fýrir tveggja ára tugthúserfíði.22 Arið
1838 var danskur sakamálaréttur inn-
leiddur hér á landi. Við fýrsta og annað
hórdóinsbrot var sektin 8-15 ríkis-
bankadalir en við þriðja hórdómsbrot
skyldi refsað með 2 x 27 vandarhöggum í
stað tveggja ára tugthúserfiðis og fimmta
frillulífisbrot varðaði sekt en ekki líkam-
legri refsingu. Þá kom og nýtt ákvæði
sem gaf amtmanni vald til að gefa eftir
SAGNIR 57