Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 47

17. öld, búa oftast yfir flókinni sögu og
merkingu, þótt þau sýnist einfold og
auðskiljanleg í fljótu bragði. Oftast fela
þessi verk í sér pólitíska, siðferðilega eða
trúarlega merkingu, sem getur verið
algerlega hulin áhorfandanum, þvi hann
nýtur aðeins yfirborðsins. Má nefna sem
dæmi allegórísk verk Titians og verk
franska byltingarmálarans David.
Flest verk eru niðurstaða hugmynda
og vinnu, sama hvaða form og efnivið
listamaðurinn kann að kjósa sér. I tímans
rás verða verkin, hvort sem þau hafa
ætlað sér það eða ekki, heimild um hug-
myndir, væntingar, drauma og þrár sér-
hvers tímabils, þjóðfelags eða menningar-
svæðis. Þekking hstfræðingsins á þessum
heimildum, vitneskja hans um þetta
afmarkaða svið mannhfsins, hlýtur að
vekja áhuga sagnfræðingsins og geta
hjálpað honum að nálgast viðfangsefhi sitt.
Tökum einfalt dæmi um það
hvemig sagnfræðingnum getur nýst
þekking listfræðingsins. Sagnfræðingur
sem rannsakar stjómartíð Ehsabetar I
Englandsdrottningar getur varla horft
framhjá þeim fjölda mynda sem hún lét
gera af sér og samstarfsmönnum sínurn.
Þessum myndum lét hún dreifa um ríki
sitt í áróðurs- og upplýsingaskyni.
Myndimar voru flestar smáar um sig,
þær minnstu á stærð við eldspýtnastokk,
en hlaðnar flóknu táknmáli, sem ekki
verður leyst nema með næmri þekkingu á
ahegórískum bókmenntum timabilsins
og dugir oft ekki til (Sjá rit breska list-
fræðingsins Roy Strong um þetta efni).
Elísabet I notfærði sér til hins ítrasta áróð-
urs- og upplýsingamátt myndarinnar,
sem kirkjan ein hafði lengi einokað.
Myndimar „sköpuðu ímynd” hennar,
eins og sagt er á nútíma auglýsingamáli,
og áttu þátt i að móta goðsögnina um
hina ódauðlegu meydrottningu, sem
virtist hafin yfir mennska ellihrörnun.
Myndin er því sjaldnast saklaust, ein-
angrað fýrirbæri, hugarfóstur einstak-
lings, heldur hluti af hugmyndakerfi
veraldlegs eða andlegs valds, heimild um
boðskap, pólitískan, trúarlegan eða
siðfétðilegan.
Hvernig kemur sagnfræðin
Hstfræðingum að gagni ?
A sama hátt verður listffæðingurinn að
grípa til sagnfræðinnar þegar lesa skal
mynd eins og “Morðið á Marat” frá árinu
1793 eftir franska málarann David.
Myndin er samofin sögu frönsku bylt-
ingarinnar, hlaðin táknum er vísa til
þeirra klassísku gilda sem byltingarmenn
gerðu að sínum. Kemur þetta ekki síst
fram í framsetningu myndefnis, vali á
sjónarhomi, htum eða fremur litleysi og
jafnvel áletmn í neðra homi myndar-
innar sem er með sömu stafagerð og róm-
versk grafskrift.
Listfræðingurinn getur einnig þurft að
nýta sér þekkingu sagnfræðinnar við lest-
ur á óhlutbundinni (abstrakt) list. Eitt
helsta einkenni listar 20. aldar er að
myndefhið er eða virðist vera horfið.
Fonnið eitt stendur eftir. Lítum á
áróðursplakat eftir rússneska hstamanninn
E1 Lissitsky frá árinu 1919. Geometrísk
form og andstæðir litir (rautt, svart og
hvítt) glíma á þröngum fleti. Vissulega
mynda hvöss formin spennu og hreyf-
ingu í myndfletinum, sem kalla á tilfinn-
ingaleg viðbrögð áhorfenda. Greina má
ósamstæða stafi í orðum sem dreift er um
flötinn og sé þeim púslað saman segir
textinn áhorfandanum í raun það sama
og stefna og átök formanna gefa sjón-
inni til kynna: “„Rauði þríhymingurinn
sigrar þá hvítu”. I fletinum takast á
spenna, árekstrar og óreiða. Með stefhu
formanna er spilað á pólitíska merkingu
vinstri og hægri.
Lengi mætti halda áfram að form-
greina þessa margræðu, en um leið ein-
földu mynd, en lítum nú til sögunnar.
Rússland árið 1919. Borgarastyijöld.
Flvithðar og rauðhðar beijast um völdin.
E1 Lissitsky var úr hópi þeirra lista-
manna er unnu að því að þróa nýtt auð-
skiljanlegt myndmál, sem síðan var notað
í áróðursskyni á fýrstu ámm byltingar-
innar. Almenningur þekkti einfalt
táknmál trúarinnar, en einnig var hefð í
rússneska keisaradæminu fýrir ódýram ,
prentuðum dreifimyndum, er fluttu áróð-
ur og boðskap til ólæsra löngu fýrir daga
byltingarinnar. Mynd E1 Lissitskys er því
a.m.k. tvíþætt heimild. Annars vegar
lýsir hún vel þeim einföldu aðferðum
sem hann þróaði til að koma upplýs-
ingum og áróðri á framfæri í mynd, og
gerðu hann að upphafsmanni nútíma
grafískrar hönnunar. Flins vegar ef
myndin er sett í stærra sögulegt
samhengi, þá verður hún ekki eingöngu
heimild um þessa rannsóknarvinnu lista-
mannsins á áhrifamætti forma og lita,
heldur söguleg heimild um pólitískt
áróðutskerfi.
Hver eru tengsl búninga- og
textílfræða, annars vegar við
sagnfræði og hins vegar við
Hstfræði ?
Búninga- og textílfræðin sem fræðigrein
er yngst fýrmefndra greina. Aðeins einn
háskóh í Evrópu kennir hana sem aðal-
grein, það er Courtauld Institute of Art í
London, en þar hefur greinin verið
kennd á þriðja áratug í laustengdri
samvinnu við hstffæðideild skólans.
Búninga- og textílsagan er háð fom-
leifafræðinni, sagnfræðinni og hstasögunni
þar sem hún byggir mjög á þekkingu og
rannsóknum þessara fræðigreina. Jafn-
framt er leitað til bókmenntanna og
jafnvel felags- og sálfræðinnar einkum
þegar fjallað er um tískufýrirbæri á 19.
og 20. öld.
Búninga- og textilfræðingar eiga við
margslunginn heimildavanda að stríða,
þar eð þeir verða að leita heimilda mjög
víða. Búningar og textílar era viðkvæmir
og varðveitast illa. Sjaldgæft er að finna
heila búninga eldri en frá 18. öld. Tals-
vert hefúr varðveist af stökum búningum
og búningshlutum frá 17. öld, t.d. á
Englandi og í Danmörku.
Merkir fomleifafundir gefa upplýs-
ingar um fýrri tíma, og má þar helsta
nefna fundi á Grænlandi, í Danmörku,
Þýskalandi og Egyptalandi. Þar hafa
nánast heilir og óskemmdir búningar
komið úr jörðu, en slíkir fhndir era
undantekning.
Búninga- og textílfræðingar vinna
þvi í náinni samvinnu við fomleifafræð-
inga þegar fjallað er um tímabil Egypta,
Grikkja, Rómveija og miðaldir Evrópu.
Orfaar fhkur hafá varðveist fiá miðöldum,
en mun meira af textílum og hafa þessir
gripir oft varðveist vegna þess að þeir hafa
verið notaðir við kirkjulegar athafhir, eða
þá að goðsögn eða einhvers konar helgi
hefur átt þátt í varðveislu þeirra. Skal hér
fýrstan nefna Bayeux-refilinn, varðveitt-
an i borginni Bayeux í Normandi.
Refillinn er stórkostleg heimild, ekki
bara um klæðnað og vopnabúnað, heldur
einnig byggingar, hertygi o.fl. á ofan-
verðri 11. öld.
Búninga- og textílfiæðingar verða því
SAGNIR 45