Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 68

snerta fólk ef þær segja eitthvað um ör-
lög, siðferði og annað sem skiptir máli.10
Skáldskapur spannar allt svið mannlegrar
tilvistar. Sagnfræði fer sér hægar og er í
eðli sínu nokkuð sem ég myndi vilja
nefna milda eða miðlæga allegoriu.
Allegoría í frásögn er þegar rás atvika og
atriða skírskotar augljóslega og samfellt til
annarra atburða eða hugmynda. Einar
öfgar eru þegar eitthvað telst vísa beint
til atburða i samtímanum, eins og þegar
sagt er að Jónatan Swift ætli lesendum
sínum að skilja að tilteknar persónur í
Putalandi séu tileknir stjórnmálamenn í
Englandi á þriðja áratug 18. aldar. Aðrar
öfgar eru þegar persónur eða atvik eru
látin tákna eiginleika eða reglur sem
heyra öllum til, líkt og þegar Gúlíver er
sagður vera fulltrúi mannskepnunnar sem
slíkrar." A milli bókstaflegrar allegoríu
og hátíðlegrar allegoríu er hógvær
allegoría sagnfræðilegrar orðræðu. Hún
segir eitt og annað um misjafnlega
þröngt viðfangsefni sitt, en vísar leynt og
ljóst til samhengis við þjóðfélagslegt og
mannlegt umhverfi þess og þar af leið-
andi til almennra atriða sem eiga við unt
öll samfélög á öllum tímum, en birtast
hvergi á sama hátt. Best er þessi allegoría
þegar hún kemst næst því að segja sem
mest. Fremstu verkfæri hennar eru hug-
tök, það er að segja orð sem ekki taka tillit
til margbreytileika hvers staðar og hverr-
ar stundar: stríð, bylting, vitund, hag-
kerfi, félagslegt taumhald. Kenningar
eru slík hugtök, orð sem þjappa saman
atvikum og einingum eða setja þau i
samband við önnur álíka.12 Sagnfræði leit-
ar ekki lögmála sem eiga við um alla
skapaða hluti, en við athugun á samspili
hins einstaka og hins almenna kannar
hún og bendir á möguleika. Æskilegt er
að sagnfræðingur leitist við að gera sjálfhm
sér og öðrum grein fyrir því hvað hann er
að fára i þeim efnum, á meðan rithöfund-
ur getur leyft sér að standa á sama.
Tilvísanir
1 Miguel de Cervantes: Dott Kíkóti frá Mancha V. Guðbergur Bergsson íslenskaði.
Rv. 1983, 55.
2 Brook Thomas: The New Historicism and Other Old-Fashioned Topics. Princeton
University Press 1992, 172: „if the new historicism is to live up to its name, it
needs to implicate itself actively in the present. Its new histories should not be
merely different versions of the past, but constructions of the past which provide
a new perspective on our historical present. The need for such new histories is
particularly acute today because ... it has become increasingly diíTicult to
imagine altematives to our present situation.44 Hann er að tala um bókmennta-
sögu, en ég tel orð hans hæfa sagnfræði almennt.
3 Nefna má facinar bækur og greinar um þessar hugmyndir, vilji einhverjir lesa sér
til. Peter Burke: „History of Events and the Revival of Narrative44. Peter Burke
(útg.): New Perspcctives on Historical Writing. Cambridge 1991, 233-248; Lionel
Gossman: Between History and Uterature. Harvard University Press 1990; Hans
Kellner: Language and Historical Representation. Getting the Story Crooked. Uni-
versity of Wisconsin Press 1989; Lloyd S. Kramer: „Literature, Criticism, and
Historical Iinagination: The Literary Challenge of Hayden White and Dominick
LaCapra44. Lynn Hunt (útg.): The New Cultural History. University of California
Press 1989, 97-128; Lennart Lundmark, „Berattande och verklighet i histor-
ieskrivningen44. Scandia 56 (1990), 127-138; Paul Ricoeur: Tetnps et récit. 3
bindi. París 1983-1985; ensk þýðing Titne attd Narrative. University of Chicago
Press 1984-1988; William R. Siebenschuh: „Good Fences Make Good Neigh-
bors: The Importance of Maintaining the Boundary between Factual and Fict-
ional Narrative44. Studies in Eighteenth-Ccntury Culturc 13 (1984), 205-215. Síðast
en ekki síst eru þrjár bækur eftir Hayden White: Metahistory. The Historical
Imaginarbn itt Nineteenth-Century Europe. The Johns Hopkins University Press
1974, Tropics of Discourse: Essays in Cultural Criticism. The Johns Hopkins Uni-
versity Press 1978 og The Content of the Fonn. Narrative Discourse attd Historical
Representation. Thejohns Hopkins University Press 1987. Einnig má geta þess að
tímaritið History and Tlteory hefur birt fjölda greina um þetta málefni allra síðustu
ár. Einkar skemmtilega umræðu um tengsl heimspeki og skáldskapar má lesa hjá
Jonathan Rée: Philosophical Tales. Ati Essay on Philosophy and Literature. London
og NY 1987.
4 Clifford Geertz: Works and Uves. The Anthropologist as Autlior. Stanford Uni-
versity Press 1988, 140-141: „The strange idea that reality has an idiom in
which it prefers to be described, that its very nature demands we talk about it
without fuss - a spade is a spade, a rose is a rose - on pain of illusion, trompery,
and self-bewitchment, leads on to the even stranger idea that, if literalism is lost,
so is fact44.
5 Pjóðskjalasafn Islands. Sýsluskjalasafn. Isafjarðarsýsla IV-3.
Dómabók 1779-1790, 21.
6 Roland Barthes: La chambre claire. Note sur la photographie. París 1980, 71-77 og
84-91.
7 Guðbergur Bergsson, Svanurinn. Rv. 1991, 5.
8 Sbr. Lennard J. Davis: Resisting Novels. Ideology and Fiction. NY og London
1987, 102: „Novels are particularly compelling because they make us believe
that in reading we actually are getting to know about people and life44. Er sagn-
fræði oft jafn leiðinleg og raun ber vitni vegna þess að hvorki höfúndi né lesend-
um fínnst þeir kynnast lifandi fólki?
9 Laurence Steme: The Ufe and Opinions of Tristram Shatidy. Penguin Classics
1985. Eftir óralangan útúrdúr segir í áttunda kafla annarrar bókar, á blaðsíðu 122 í
nefndri útgáfu: „It is about an hour and a halfs tolerable good reading since my
uncle Toby rung the bell, when Obadiah was ordered to saddle a horse, and go
for Dr. Slop, the inan-midwife; - so that no one can say, with reason, that I
have not allowed Obadiah time enough, poetically speeking, and considering
the emergency too, both to go and come; - though morally and tmly speaking,
the man, perhaps, has scarce had time to get on his boots44. Sagan af Tristram
Shandy hlýtur að verða fýrimiynd allra sem vilja fjörga sagnaritun og komast hjá
þeim áfellisdómi Nietzsches frá 1874 að sagnfræðingar séu geldingar sem gæti
kvennabúrs veraldarsögunnar, sjá Friedrich Nietzsche: Vom Nutzen und Nachteil
der Historie fiir das Leben. Frankfurt 1989, 57: „Oder sollte als Wáchter des
grofíen geschichtlichen Welt-Harems ein Geschlecht von Eunuchen nötig
sein?44 Hann fór annars heldur ófögmm orðum um sagnfræðinga samtíma síns,
taldi þá vera huglausa, persónulausa og vélræna menn sem nytu þess að leysa
vandamál þekkingar í níðþröngum og endalausum rannsóknum, enda væm þeir
manngerð sem aldrei gæti skapað sögu, aðeins skrifað um hana.
10 Roger C. Schank: Tell Me a Story. A New Look at Real and Artificial Memory. NY
1990, 12, 29 og 65-68. Sbr. um nauðsyn og eðli „anekdótunnar44 hjá Terry Caes-
ar: Cottspiring urith fonns: life in academic texts. University of Georgia Press 1992,
xi og 98-99.
11 J.A. Downie: „Swift’s Politics44. Hermann J. Real og Heinz J. Vienken (útg.),
Proceedings of thc First Miinster Symposium oti Jonathan Surift. Múnchen 1985, 56-
57; Hermann J. Real og Heinz J. Vienken: „The Stmcture of Gulliver’s Tra-
vels44. Sama rit, 202. Aðgengileg umfjöllun um allegoríu er í Princeton Encyclopedia
ofPoetry atid Poetics. Princeton University Press 1974, 12-15.
12 Paul Veyne: Comment on écrit Vhistoire suivi de Foucault révolutionne Vhistoire. París
1979, 87 og 96. A bls. 82-83 varar hann við hættunni á því að hugtök verði of
stór og skapi „une atmosphére allégorique44. Ðókin er til í enskri þýðingu,
Writing History. Essay on Epistemology. Middleton 1984.
66 SAGNIR