Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 91

Magnús kom til embættis síns sumarið 1754. Hann settist
fyrst að á Arnarbæli á Fellsströnd og bjó þar í 3 ár en fluttist þá
að Melum á Skarðsströnd. Á fardögum 1762 fluttist hann svo í
Búðardal á Skarðsströnd þar sem hann átti eftir að búa það sem
eftir var ævinnar. I Búðardal var fyrir Karitas Bjarnadóttir, rík
ekkja, og tókst góð vinátta með henni og Magnúsi. Þegar
Magnús flutti í Búðardal keypti hann helming jarðarinnar og
annarra jarðeigna af Karitas en hún arfleiddi hann að hinum
helmingnum að sér genginni. í Búðardal bjó Magnús ókvæntur
í þrjú ár eða til ársins 1765 er hann giftist Ragnhildi Eggerts-
dóttur, dóttur Eggerts Bjarnasonar á Skarði á Skarðsströnd.
Karitas var föðursystir Ragnhildar og hafði Ragnhildur verið í
Búðardal hjá frænku sinni áður en hún tók saman við Magnús.4
Þau Karitas og Eggert voru börn sýslumannins Bjarna Péturs-
sonar ríka er búið hafði að Skarði.5
Magnús og Ragnhildur eignuðust eliefu börn og náðu átta
fullorðinsaldri. Elsti sonurinn, Skúli, tók við sýsluforráðum
í Dalasýslu af föður sínum látnum og hélt þeim til hann lést
árið 1837.
í nóvember árið 1793 lést Ragnhildur eiginkona Magnúsar.
Tveimur árum síðar giftist Magnús Elínu Brynjólfsdóttur. Hann
var þá orðinn rúmlega sextugur og átti aðeins tæp átta ár
eftir ólifuð.
Að loknu manntalsþingi að Jörfa í Haukadal í júlí 1803
veiktist Magnús og lá veikur nokkra daga en lést svo 19. júlí.
Hann var jarðsettur í Búðardal.6
Æviágrip
Nokkrir hafa orðið til að skrifa æviágrip Magnúsar. Flest eru
ágripin stutt og að mestu samhljóma. Þau ágrip sem helst ber að
geta eru: Æviágrip Magnúsar og Guðmundar bróður hans sem
var í vörslu Árna Thorlaciusar (f. 1802.) kaupmanns í Stykkis-
hólmi en höfundar þess er ekki getið.7 Ævisaga Magnúsar eftir
sonarson hans, Kristján Magnussen í Skarði8 og æviágrip Magn-
úsar sem skráð var af Þorvaldi Sívertsen.1' Áberandi fyllst af ævi-
ágripum eru þó þau sem Bogi Benediktsson og Friðrik Eggerz
rituðu og verða þeim hér gerð gleggri skil.10
Bogi fjallar um Magnús í Sýslumannaæfum. Bogi var sonar-
sonur Boga Benediktssonar í Hrappsey er átti og rak Hrappseyj-
arprentsmiðjuna. Bogi (yngri) var fæddur árið 1772 og hefur
því líklega þekkt Magnús persónulega og ljóst er að hann hefur
haft miklar mætur á Magnúsi.11 Umfjöllun Boga er í styttra lagi
og fremur samanþjöppuð og ber í aðalatriðum saman við önnur
æviágrip Magnúsar. í niðurlagsorðum skilar Bogi skorinort áliti
sínu á Magnúsi sem hann telur: „í búnaðarfræði mun[i] hann
hafa verið með mestu mönnum hér á landi í sinni tíð. í föður-
landssögunni með þeim betri.... í stuttu máli: hann var hálærður
í mörgu og margfróður í flestu.“12
Langsamlega ítarlegast æviágripa um Magnús er ævisaga
hans eftir sr. Friðrik Eggerz sem talin er vera skrifuð einhvern
tíma á árabilinu 1870-1880. Frásögn Friðriks er rúmar 80 bls.
að lengd en það er þó ekki aðeins lengdin sem skilur hana frá
hinum því að efnistök Friðriks eru einnig önnur. Þess ber að geta
að Friðrik var dóttursonur Magnúsar, sonur Guðrúnar Magnús-
dóttur og sr. Eggerts Jónssonar á Ballará.13
í frásögn Friðriks eru mest áberandi ýmsar sagnir af
Magnúsi og honum tengdar, bæði úr einkalífi hans og ekki síður
úr embættisvafstri. Skemmtileg er frásögn Friðriks af háttum
Magnúsar þar sem hann segir Magnús hafa m.a. verið neyslu-
grannan og haft óbeit á fitusöfnun og í talsmáta hans hafi vart
fundist blót eða klám.14 Ekki eru lýsingar Friðriks þó alltaf
fagrar og segir hann Magnús m.a. hafa hryggbrotið Karitas
Bjarnadóttur þegar hann giftist Ragnhildi frænku hennar.is
Fjöldi sagna af embættisfærslum Magnúsar í frásögn Friðriks
eiga það einnig flestar sammerkt að þar er síður en svo verið að
hefja Magnús á stall. Þrátt fyrir þetta hælir Friðrik
Magnúsi á köflum í bókinni og kallar hann m.a. dug-
legan og metnaðarfullan framfaramann og bætir
síðan við að Magnús hafi verið langsær og vitur og
hafi barist gegn forneskju.18 Hann hafi líka verið
„hjálplegur mörgum fátækum bændum á vorin“,
m.a. haft eftirlit með búum þeirra meðan þeir fóru í
verið. Helsti galli í fari Magnúsar að mati Friðriks
var fégirni hans sem Friðrik lætur nokkuð af.17
Sjálfur fær Friðrik þann dóm hjá Páli Eggerti Ólasyni
að hann hafi verið málafylgjumaður, harðdrægur
fjáraflamaður og langrækinn en einnig hafi hann
verið „fróðleiksmaður mikill“ og hafi skrifað um
alþýðlegan og sögulegan fróðleik en „nota verði
með varúð það, er hann hefir skráð um samtíma-
menn sína ..,“18
Athygli vekur að Friðrik gefur fræðastörfum
Magnúsar og vinnu hans við prentverkið í Hrappsey
fremur lítinn gaum í frásögn sinni sem verður að telj-
ast nokkuð einkennilegt. Friðrik birtir lista yfir rit-
verk Magnúsar og drepur á tungumálakunnáttu hans
og þekkingu og gefur honum síðan eftirfarandi
einkunn: „Magnús sýslumaður var hálærður og víð-
lesinn og átti mikið bókasafn og fjölda mikinn af
fornskjöluum.“19
Mikill munur er á því hvernig þeir fjalla um
Magnús, Friðrik Eggerz og Kristján Magnussen en
Magnús var afi þeirra beggja. Samskipti Friðriks og
Kristjáns virðast ekki hafa verið til fyrirmyndar og
gengu deilur þeirra það langt að Kristján fékk kon-
ungsleyfi til að vera undanþeginn prestþjónustu af
hendi Friðriks og föður hans sr. Eggerts Jónssonar.20
Umsagnir tveggja samtímamanna um Magnús
Björn Halldórsson í Sauðlauksdal, einhver mesti
búhöldur 18. aldar segir um Magnús í riti sínu Atla.
„Þó eru sveitabóndans kjör verri þegar hann óþrífur
jörð sína og lætur hana altíð spillast meir og meir, því
hvar skyldi hann þá athvarf hafa er hann yfirgefur
sitt eigið hreiður? Um þetta efni hefur vel skrifað,
bæði eftir náttúruþekkingarreglum og margfaldri
eigin reynslu, sýslumaðurinn í Dalasýslu, Magnús
Ketilsson, og er sá lærði framkvæmdamaður æru og
þakkar verður fyrir það hann skrifað hefur og enn
heldur með reynslunni sýnt hvað ábótavant sé í jarð-
yrkju bænda og hvernig það megi lagfæra."21
Magnús hafi m.ö.o. ekki einungis skrifað um þessi
mál heldur einnig gert á þeim rannsóknir sem hann
byggi skrif sín á.
Árið 1806, þremur árum eftir dauða Magnúsar
Ketilssonar, gaf nafni hans Magnús Stephensen dóm-
stjóri út bókina Eftirmceli átjándu aldar sem eins og
nafnið gefur til kynna er yfirlitsrit yfir atburði þeirra
aldar sem þá hafði nýlega kvatt. í þessari bók eru ein-
hver þekktustu ummæli sem rituð hafa verið um
Magnús Ketilsson en nafni hans Stephensen segir
neðanmáls í kafla sem fjallar um sýslumenn, að
Magnús Ketilsson hafi verið „... einhvörr hinn merki-
legasti og uppbyggilegasti, lærður Sýslumaður á
18du Öld.“22 Þessi ummæli Magnúsar Stephensen eru
athyglisverð í ljósi þess að í Eftirmcelunum er Magn-
úsar Ketilssonar fremur lítið getið. Minnst er á rit-
gerð hans Nokkrar athugasemdir við Sveitabóndann í
kaflanum um búskaparrit og í kaflanum um rit og
bækur almenns eðlis er Islandske Maanedestidende
89