Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 99

Ódæðisverk Rússa voru notuð til að efla baráttuþrek Þjóðverja undir lok seinni
heimsstyrjaldarinnar.
í átökunum í fyrrverandi Júgóslavíu kom ennfremur fram,
hvernig áróðursmeisturum hefur tekist að gera tímann af-
stæðan. Bosnískar konur, sem urðu fórnarlömb nauðgana her-
flokka Serba, sögðu frá því að gerendurnir hafi kallað þær
„bule“ eða „blije“ sem eru hefðbundinn nöfn múslimskra
kvenna og þeirra kristinna kvenna sem snérust til Islam þegar
Ottómanar réðust inn í landið. Sagan segir að trúskiptingar
þessir hafi verið grimmari Serbum en Tyrkir og því var verið að
hefna 500 ára gamalla saka með skipulögðum nauðgunum.34
Þannig er sagan endurskoðuð og fundið sérhvert atvik þar sem
þjóðin hefur verið fórnarlamb til þess að réttlæta ofbeldisglæpi.
Augljóst er að skýringa á glæpum má oft leita í upprifjun á
fortíðinni, þannig fléttast nútíð og fortíð saman á stríðstímum.
Hins vegar er ekki síður athyglisvert hvernig alið er á kvenhatri
í stríði. Dæmi um þetta eru veggspjöld í Belgrad á meðan loft-
árásum NATO stóð en þar voru látin flakka kynferðisleg
ókvæðisorð um Chelsea Clinton, dóttur Bandaríkjaforseta.3'
Vegna landfræðilegrar afmörkunar þeirrar styrjaldar var ekki
mögulegt að „heiðri“ Chelsea stæði nein ógn af serbneskum
hersveitum og virðist því frekar hafa verið ætlað að hvetja til
kynferðislegra ofbeldisglæpa í næsta nágrenni.
Nauðganir í stríði eru ofbeldisverk gagnvart almennum
borgurum og teljast því til stríðsglæpa. Þrátt fyrir það hefur lítið
verið gert til þess að rétta hlut fórnarlambanna að styrjöldum
loknum. Má í því sambandi benda á Núrnberg-réttarhöldin þar
sem bandamenn réttuðu í stríðsglæpum nasista og sem sigurveg-
arar var ekkert réttað í þeirra eigin málum. Áður hafa verið
nefndar fjöldanauðganir Sovétmanna í Þýskalandi en auk þess
er þekkt að hermönnum í franska hernum frá Marokkó, sem
hertóku Ítalíu 1943-1944, virðist hafa verið gefið fullt frelsi til
að nauðga ítölskum konum. Ástæðan fyrir því að ekki er refsað
fyrir nauðganir er meðal annars sú að lítil vinna hef-
ur verið lögð í að skrá reynslu fórnarlambanna og án
skjalfestra gagna fyrnast málin smám saman.36
í því samhengi vekur furðu að enn í dag hefur
lítið verið aðhafst til að rétta hlut þeirra kvenna
frá Kóreu, Kína, Filippseyjum, Indónesíu, Búrma
(Myanmar), Hollandi og Japan sem Japanir neyddu
til vændis í skipulögðum vændishúsum í herbúðum
þeirra. Þó að japanskir embættismenn hafi viður-
kennt tilvist þessara vændishúsa þá hefur fórnar-
lömbunum gengið treglega að leita réttar síns og
virðist vera sterk hreyfing í Japan að þurrka þennan
blett úr minni þjóðarinnar (sbr. nýútkomna námsbók
þar í landi).37 Að einhverju leyti mætti álykta að erf-
iðara sé fyrir konur sem verða fórnarlömb svo skipu-
lagðra og umfangsmikilla nauðguna að leita réttar
síns en þeirra sem lenda í einni tilviljanakenndri. Þar
má vísa til karllægra sjónarmiða líkt og komu hér
fyrr fram í króatísku dagblaði um lauslátu konuna
sem spyrnir ekki á móti og sé því í eðli sínu ólík karl-
manni sem hefði barist á móti. Sé mið tekið af þeim
áróðri, sem hefur verið reifaður hér, mætti ætla að
þær konur, sem neyddar voru til vændis, hafi ekki
verið bein fórnarlömb ofbeldis heldur líka fómar-
lömb lélegs siðferðis sjálfra sín.
Þetta virðist harðla furðuleg staðhæfing en ég tel
að ætla megi að sá áróður sem miðar að því að sverta
eigin konur, einkum þegar illa gengur, miði að því að
búa sig undir það versta. Þegar ósigur er fyrirsjáan-
legur eða mögulegur þjónar ófrægingaráróður gagn-
vart eigin konum þeim tilgangi, að frýja karlmenn
undan þeirri ábyrgð að verja þær. Við ósigur og hugs-
anlegar nauðganir sem honum fylgja er ósigur karl-
manna minni þar sem konurnar voru ekki verðar
þess að fyrir þær væri barist.
Áróðri er ekki einungis ætlað það hlutverk að
safna saman liði eða fá menn til fylgis við ákveðna
skoðun, heldur virðist hann ekki síður vera tæki til
að færa ábyrgð frá einum hóp til annars. Notkun
kvenímynda í stríðsáróðri virðist því öðru fremur í
grófum dráttum grundvallast á svívirðu þeirri sem
konur „okkar" hafa orðið fyrir af hendi „þeirra“
sem réttlætir hefnd „okkar“ á konum „þeirra“. En ef
„við“ stöndum okkur ekki í stríðinu verða konur
„okkar“ svikular og lauslátar.
Niðurstöður
Sú ofnotkun kvenímynda í styrjaldarrekstri, sem hér
hefur verið reifuð, virðist furðuleg með tilliti til þess
að styrjaldir hafa nær alla tuttugustu öldina verið
„karlmannsíþrótt" og væri því eðlilegra að nota
táknmyndir um karlmannlega hreysti og styrk.
í sálfræðihernaði þeim sem rekinn er fyrir stríði,
virðist þó vera heppilegra að verið sé að berjast fyrir
háleitari og göfugri markmiði en því einu að vernda
eigin skráp. Styrjöld til verndar móður og fósturmold
sem eitt og hið sama verður að þakkargjörð fyrir um-
hyggju og góðu uppeldi. Vernd hinnar óflekkuðu
meyjar og háleitra hugsjóna frelsis er vörður um þær
„hreinu“ hugmyndir sem fara forgörðum nema fyrir
þær sé barist.
Það hefur löngum þótt miður karlmannlegt að
aumka sig eða kveinka sér, verði karlmaður fyrir mis-
gjörðum af annars hendi. Með því að færa sársauk-
ann og kvölina á kvenþjóðina er hins vegar hægt að
97