Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 107

21 Yfirlýsingin er birt í bók Jóns Þorkelssonar, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 173
22 Hér skv. Jóni Þorkelssyni, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 105.
23 Magnús Stephensen, „Varnarrit“, bls. 7, og Jón Þorkelson, Saga Jörundar Hunda-
dagakóngs, bls. 54.
24 Jón Espólín, Árbœkur XII, bls. 29 (Jón er þó eina vitnið um þetta, og minnist Magnús
sjálfur t.a.m. hvergi á beiðnina).
25 Yfirlýsingin er birt í bók Jóns Þorkelssonar, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 173.
26 Landsyfirrjettardómar, bls. 311-314.
27 11. ágúst skv. Jóni Þorkelssyni, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 98 en skjalið er
dagsett 12. ágúst (Anna Agnarsdóttir, „Great Britain and Iceland“, doktorsritgerð við
London School of Economics and Political Science, (1989), bls. 130).
28 Þær eru birtar í íslenskri þýðingu hjá Helga P. Briem, Sjálfstæði íslands, bls. 408- 414.
29 Bréf til Trampe 3. sept. 1809, nr. 52 í Þ.Í., Skjalasafn stiftamtmanns I, bréfabækur
stiftamtmanna, nr. 42. Stiftamts- og suðuramtsbráðabirgðarstjórnarbréfabók Magnúsar
Stephensen. 22/8 1809 - 6/6 1810. (Copie - Bog, holdt ved Islands Stifts og Sönder-Amts
Forretningers interimistiske Bestyrelse 1809-10 ved Etatsraad og Justitiarius M. Stephen-
sen...), hér eftir bréfabók Magnúsar Stephensens.
30 Þann 11. júní hafði komið til Hafnarfjarðar enskt herskip, The Rover undir stjórn
Notts skipstjóra. Nott gekk hart fram í að tryggja löndum sínum verslunarfrelsi hér á
landi og svo fór að lokum að stiftamtmaðurinn Trampe þurfti að játa sig sigraðan. Samn-
ingar tókust milli Notts og Trampes, þann 16. júní 1809, en í þeim samningi er kveðið
skýrt á um verslunarfrelsi Englendinga á íslandi. Samningurinn er birtur í íslenskri þýð-
ingu í bók Helga P. Briem, Sjálfstæði íslands 1809, á bls. 137. Það, að Trampe skyldi
síðar ekki birta samninginn opinberlega, verður að teljast ein helsta orsök valdarán
Phelps og Jörgensens.
31 Bréf til Trampe, 3. sept. 1809, bréfabók Magnúsar Stephensens, nr. 52.
32 Helgi P. Briem, Sjálfstæði fslands 1809, bls. 433.
33 Magnús Stephensen, „Varnarrit“, bls. 14. Þó er vægast sagt ólíklegt að Magnús fari
hér með rétt mál, því Jones taldi sig ekki hafa rétt til þess, þar sem Trampe var löglegur
fangi Phelps skv. víkingabréfi hans. (Sbr. bréf Jones til Nagles aðmíráls í Leith frá 23.
ágúst 1809. Birt í íslenskri þýðingu í Helga P. Briem, Sjálfstæði íslands 1809, bls. 476-
478, og á ensku í bók Wiliam Jackson Hooker, A Tour in lceland in the Summer of 1809,
önnur útgáfa. London, 1813, bls. 96-99).
34 Magnús Stephensen, „Varnarrit“, bls 14.
35 Anna Agnarsdóttir, „Great Britain and Iceland“, bls. 137, neðanmáls.
36 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 84 og Helgi P. Briem, Sjálfstæði
íslands 1809, bls. 454.
37 Gunnar Gunnarsson, síðar prestur í Laufási. Hann var um þessar mundir ritari bisk-
ups og hélt dagbók yfir atburði sumarsins. (Lbs. 1135 8vo 2.) (Helgi P. Briem, Sjálfstæði
íslands 1809, bls. 152).
38 Hér eftir Helga P. Briem, Sjálfstæði íslands 1809, bls. 454.
39 22. ágúst 1809, „Convention ang. engelske Undersaatters Handel og Forhold i
Island“, Lovsamling for Island, Oddgeir Stephensen og Jón Sigurðsson sáu um útgáfuna,
VII. Kaupmannahöfn, 1857, bls. 258-261
40 „Agreement between M. Stephensen & St. Stephensen, and Al. Jones & S. Phelps“,
„Agreement...paa Islandsk“, bréfabók Magnúsar Stephensens, nr. 1 og 3.
41 „Agreement...paa dansk“, Magnúsar Stephensens, nr. 2.
42 Helgi P. Briem, Sjálfstæði íslands 1809, bls. 459-463
43 Helgi P. Briem, Sjálfstæði íslands 1809, bls 459
44 Allt tal um sjálfstætt ríki hlýtur t.a.m. að falla um koll þegar auglýsing Magnúsar og
Stefáns, frá 22. ágúst, er skoðuð en þar segja þeir réttilega að þeim hafið verið falin
stjórn landsins í fjarveru Trampe greifa. (22. ágúst 1809, „Bekjendtgjörelse ang. den
midlertidige Bestyrelse af Islands Anliggender“, Lovsamling VII, bls. 261-262, og í bréfa-
bók Magnúsar Stephensens, nr. 4).
45 Væntanlega hefur afvopnun íslands verið fremst í forgangsröð Jones, þar sem það var
enn tæknilega séð svæði á valdi óvina Breta.
46 Bréf Jones til Nagles aðmíráls í Leith frá 23. ágúst 1809. (Birt í íslenskri þýðingu í
Helga P. Briem, Sjálfstæði íslands 1809, bls. 476-478, og á ensku í bók Hooker, A Tour
in lceland in the Summer of 1809, bls. 96-99). Samkvæmt þessu bréfi er augljóst að
Magnús fer með rangt mál þegar hann segir í varnarritinu að Jones hafi boðið Trampe
frelsi eftir að hafa talað við hann 21. ágúst. (Magnús Stephensen, „Varnarrit“, bls. 14).
47 Memorial Library, Rare Books Department, University of Wisconsin. Banks Ms.
Iceland, the Danish Colonies and the Polar Regions 1778-1818. (Ms. 3). Skýrsla Trampe
greifa til Bathurst lávarðar, 6. nóvember 1809.
48 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 126.
49 3. jún. 1754, „Reskript til Stiftbefalingsmand Rantzau ang. Udförelse af nogle af
Amtmandens Functioner under Vacance.“ Lovsamling III 1749-1772, Oddgeir Stephen-
sen og Jón Sigurðsson sáu um útgáfuna. Kaupmannahöfn, 1854, bls. 206-208, og 18.
okt. 1771, „Reskript til Stiftamtmand Thodal ang. Collationer til Præstkalde...“,
Lovsamling III, bls. 722-723. Bréfið frá 1754 kveður á um að landfógeti gegni embætt-
inu í fjarveru amtmanns (fram til 1770 sat stiftamtmaður ísland í Danmörku en amtmað-
ur var æðsti embættismaður konungs á íslandi). Bréfið frá 1771 segir á hinn bóginn að
amtmaður eigi að gegna embættinu í fjarveru stiftamtmanns.
50 Helgi P. Briem, Sjálfstæði íslands 1809, bls. 460.
51 15. maí 1770, „Instruction for Justitsraad L. A. Thodal, som Stiftbefalingsmand over
Island og Færöerne...“, Lovsamling III, bls. 658-664. Þessi tilskipun kveður m.a. á um
að Stiftamtmaður skipi „saadan person“ sem hann treysti fyrir embættinu, ef hann geti
ekki verið við það sjálfur. Því var ísleifur alveg löglegur sem settur stiftamtmaður, þar eð
Trampe skipaði hann.
52 Formáli að „Kongelig Resolution ang. Bestyrelse af Stiftmands-Embedet i Island“,
Lovsamling VII, bls. 374-375.
53 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 100-101.
54 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 124.
55 Orðið var undirstrikað tvisvar af Trampe sjálfum.
56 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 120.
57 29. mars 1810, „Commissorium for den interimistiske Stiftsbestyrelses-Commission
i Island.“, Lovsamling VII, bls. 357-358.
58 10. ágúst 1808, „Reskript til Stiftamtmanden over Island...“, Lovsamling VII, bls.
217-218.
59 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 121.
60 Rtk. 373.133, bréf Trampes til Magnúsar og Stefáns Stephensens, 29.
mars 1810,
61 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 121.
62 23. júlí 1810, „Kongelig Resolution ang. Bestyrelse af Stiftamtmands-
Embedet i Island.“, Lovsamling VII, bls. 374-376.
63 7. feb. 1810, „Kongen af Englands Order in Council...“, Lovsamling
VII, bls. 344-349.
64 Hann var enskur víkingur og kom hingað 1808, þegar ísleifur og
Frydensberg gegndu í sameiningu stiftamtmannsstörfum, og rændi þá
m.a. jarðabókarsjóðnum. Það var þó ólöglegt, þar sem það var ekki í sam-
ræmi við víkingabréf hans, og samdi Bjarni Sívertsen kaupmaður síðar við
Englendinga um skil peninganna. (Sjá grein Önnu Agnarsdóttur, „Gilpins-
ránið 1808“, Landnám Ingólfs, nýtt safn til sögu þess, 4, (1991), bls.
60-77).
65 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 121-122.
66 Trampe sat einnig við það embætti eftir friðarsamningana í Kiel 1814,
sem aðskildu Danmerkurkrúnu og Noregs-. (Dansk biografisk leksikon
XIV, bls. 667).
67 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 123-125.
68 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar Hundadagakóngs, bls. 125.
69 Magnús Stephensen, „Varnarrit“, bls. 5.
70 Magnús Stephensen, „Varnarrit“, bls. 5-6.
71 Magnús Stephensen, „Varnarrit“, bls. 7-8.
72 Af varnarritinu er einnig ljóst að Magnús hafði lesið ferðabók Hookers
sem hafði komið út skömmu áður en í henni voru birtar ýmsar upplýsing-
ar og skjöl um framferði ýmissa íslendinga, þ.á.m. Magnúsar. Ef til vill
segir Magnús þess vegna frá ýmsum hlutum sem ekki komu fram í skýrslu
hans til Trampes 3. september 1809. Sjálfur var Hooker grasafræðingur
sem kom hingað með Phelps og Jörgensen um sumarið en tók ekki þátt í
valdaráninu. Hann skrifaði ferðasögu þar sem hann greinir allnákvæm-
lega frá atburðum sumarsins en dregur jafnan taum Jörgensens því hann
var um borð Margaret & Anne er hún brann og kunni, ólíkt Trampe, að
virða björgunarafrekið við valdaræningjann. (William Jackson Hooker,
Journal of a Tour in Iceland in the Summer of 1809 II, 2. útgáfa. Yar-
mouth, 1813).
73 Bréf frá Jörgensen til Magnúsar 29. júlí 1809 og bréf frá Magnúsi til
Jörgensens 30. júlí 1809. Birt í bók Jóns Þorkelssonar, Saga Jörundar
Hundadagakóngs, bls. 182.
74 Yfirlýsingin er birt í bók Jóns Þorkelssonar, Saga Jörundar Hundadaga-
kóngs, bls. 173.
75 Hann var afskaplega konungshollur og hryllti við tilhugsuninni um
lýðveldi á íslandi. Um stjórnmálaskoðanir Magnúsar sjá m.a. umfjöllun
Þorkels Jóhannessonar, Saga íslendinga VII, bls. 324 og Inga Sigurðssonar,
Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensens, bls. 39-54.
76 Þannig sagðist Hooker í bréfi til Banks vera „well aware...that there
was not a single man in the whole country who so truly rejoiced at the
deposition of the lawful governor as the Tatsroed [Magnús], hoping by
that means to have possession of the government himself.“ (Birt í grein
Halldórs Hermannssonar, „Sir Joseph Banks and Iceland“, bls. 68.)
Hooker bendlar hann þó hvergi við valdaránið eða fangelsun Trampes.
77 Bréf Magnúsar Stephensens til Sir Joseph Banks, 8. ágúst 1812. Hér
eftir önnu Agnarsdóttur, „Great Britain and Iceland“ , bls. 222.
78 Helgi P. Briem, Sjálfstæði fslands 1809, bls. 508.
79 Þannig segir Anna Agnarsdóttir að, „the “Icelandic Revolution“...was
a spontaneus reaction to the difficulties Trampe put in the way of British
trade. The non appearance of the Nott-Trampe convention was the decisi-
ve factor. For this the governor “was certainly to blame““ . („Great Brita-
in and Iceland“ , bls. 115.)
80 Ingi Sigurðsson, Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensens, bls. 15.
81 Nýlegt dæmi um tilraun til þess að hreinsa mannorð Magnúsar er
grein Jóns Ólafs ísberg, „Æra etatsráðsins“, Sagnir, 8. árg. (1987), bls.
68-73. Því miður er sú tilraun, að mínu mati, alls ekki nógu sannfærandi.
82 Kjöbenhavnsposten 1832, nr. 185. Hér skv. Jóni Þorkelssyni, Saga
Jörundar Hundadagakóngs, bls. 103-104.
83 Jón Þorkelsson, Saga Jörundar hundadagakonungs, bls. 126.
84 Ingi Sigurðsson, Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensen, bls. 15.
85 „Bjarni Thorsteinsson, skráð af honum sjálfum“, bls. 288. Klausan er
enn áhrifameiri þegar það er haft í huga að Bjarni bar alls ekki hlýjan hug
til Magnúsar, eins og má bersýnilega lesa í ævisögunni.
105