Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 20

afskipti þess af atvinnulífinu ættu að vera takmörkuð
og heyra til undantekninga.’9 Formaður flokksins,
Geir Hallgrímsson, orðaði það svo í umræðum á
Alþingi í febrúar 1982:
Það er ljóst að formælendur opinberrar for-
sjár hér á landi eins og annars staðar í heim-
inum treysta yfirvöldum betur til að hafa vit
fyrir fólkinu en fólkinu sjálfu að sjá hag sínum
borgið.40
Sjálfstæðisflokkurinn vildi eins lítil afskipti ríkisins af
efnahagslífinu og komist varð af með og taldi að
markaðurinn væri best hæfur til að leysa efnahags-
málin. Það var því ekki tilviljun að þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn komst að stjórnveli efnahagsmála, við-
skiptaráðuneytinu, voru hendur látnar standa fram
úr ermum og fyrir atbeina viðskiptaráðherra
flokksins, og í samræmi við stefnu stjórnar og flokks,
voru verðlagshöft að mestu afnumin á innan við
tveimur árum og frelsi í gjaldeyrismálum aukið
svo og frelsi í vaxtamálum innleitt á tiltölulega
skömmum tíma.
Oró og athafnir
Fræg urðu ummæli Steingríms forsætisráðherra er
vaxtafrelsinu var komið á, en hann taldi Þorstein
Pálsson hafa platað Halldór Ásgrímsson til að sam-
þykkja það. Hann var í fríi þegar um þetta var vélað
og telur að þessar breytingar hafi orðið gegn vilja
hans.41 Ekki aðhafðist Steingrímur þó neitt til að
draga þessar breytingar til baka en það hefði honum
átt að vera í lófa lagið því lögin um bankana, og
vaxtafrelsið, voru ekki samþykkt fyrr en um ári
seinna og ekki verður þess vart að hann hafi þá beitt
sér gegn vaxtafrelsinu. Hann talaði hins vegar þannig
á Alþingi að hann gat ekki talist heitur stuðnings-
maður vaxtafrelsis.42
Stefna Framsóknarflokksins fyrir kosningarnar
1979 mótaðist ekki af frjálslyndum viðhorfum, þvert
á móti. Til dæmis segir um peningamál að leita eigi
eftir samkomulagi við bankana um að gera tveggja
ára áætlun um útlán bankakerfisins þar sem heildar-
útlán bankanna yrðu skilgreind og skipting útlána á
atvinnugreinar og útlánaflokka. Markmiðið var að
ná tökum á verðbólgunni og halda genginu sem stöð-
ugustu með því að hafa áhrif á peningamagn í um-
ferð. Ekki er minnst á frelsi í vaxtamálum eða öðrum
þeim málum sem lúta að bankaviðskiptum og gjald-
eyri. Um verðlagsmál segir hins vegar að flokkurinn
sé hlynntur frjálslegri verðlagslöggjöf en varlega
verði að fara í breytingar þar sem verðbólga undan-
farinna ára hafi brenglað verðskyn neytenda. Það er
reyndar ekki ljóst hvað framsóknarmenn eiga við
með frjálslegri verðlagslöggjöf því þeir segja að hinu
leytinu að auglýsa eigi hámarksverð á helstu nauð-
synjavörur og að meira eigi að treysta á athuganir á
innkaupum og samkeppnisháttum. Það virðist hins
vegar ekki hafa verið ofarlega á forgangslista flokks-
ins við stjórnarmyndunarviðræður í desember 1979
að leggja áherslu á aukið frelsi í atvinnulífinu eða í
verðlagsmálum.43 Einnig má benda á að fyrir kosn-
ingarnar 1983 vildi flokkurinn lögbinda hækkanir á
verðlagi vöru og þjónustu44, enda var megináhersla
flokksins fyrir þær kosningar hin svokallaða niður-
talningarleið sem gerði ekki ráð fyrir miklu frjálsræði í efna-
hagslífinu heldur beinlínis lagasetningu um lækkun, niðurtaln-
ingu verðlags vöru og þjónustu til að lækka verðbólguna. En
flokkurinn stóð að breytingum á lögum um verðlag og sam-
keppni 1982, sem opnaði leiðina fyrir Verðlagsráð að ákveða án
atbeina ríkisstjórnarinnar hvaða vörur væru felldar undan
ákvörðunum ráðsins um hámarksálagningu eða hámarksverð.
Enda kemur það fram í ræðum forystumanna flokksins á
Alþingi að þeir eru hlynntir frelsi í verðlagsmálum og telja
heppilegast að hinn frjálsi markaður ákvarði verð vöru og þjón-
ustu en ekki stofnanir á vegum ríkisins.45 Flokkurinn leiddi að
sönnu þá ríkisstjórn sem bylti verðlagningarkerfinu, vaxta- og
gjaldeyrismálunum.
Steingrímur Hermannsson hefur lýst því í ævisögu sinni að
hann hafi hallast nokkuð að frjálslyndum viðhorfum í efnahags-
málum og m.a. haft sér til fulltingis í efnahagsmálum, er hann
varð forsætisráðherra 1983, Friðjón Þórðarson, yfirlýstan sjálf-
stæðismann. Auk þess hafði hann tekið þátt í starfsemi Samtaka
frjálslyndra flokka og þar hafa svipuð sjónarmið eflaust verið
uppi og fylgt var við umbreytingu þessara málaflokka á
íslandi.46 Því væri ekki sanngjarnt annað en að telja Framsókn-
arflokkinn hlynntan þessum hugmyndum um minni afskipti rík-
isins af atvinnulífinu en hins vegar er ljóst að aðgerðir í þá átt
eru engar forgangsaðgerðir flokksins. Eina undantekningin má
telja að sé afstaða Steingríms Hermannssonar til vaxtafrelsisins
og verður ekki séð að aðrir forystumenn flokksins hafi tekið
undir sjónarmið hans í þeim málurn.
Blandaó hagkerfi
Á 43. flokksþingi Alþýðuflokksins 1986 er ályktað um efna-
hagsmál og lögð áhersla á að
blandað hagkerfi henti þjóðinni best, það er að atvinnu-
vegirnir verði reknir í formi einkareksturs, samvinnu-
reksturs og opinbers reksturs, en þróa beri atvinnulýð-
ræði innan allra rekstursforma.47
Almennt er stefnuskrá flokksins á þessum tíma sem og á áttunda
áratugnum það sem kalla má vinstrisinnuð. Flokkurinn leggur
áherslu á áætlunarbúskap til þess að hagnýta þekkingu,
atvinnutæki og fjármagn á sem hagkvæmastan hátt og varar við
samsöfnun fjármálavalds og auðs í höndum fárra því það sé
andstætt lýðræði og jafnrétti. En þess er krafist að aðskilja beri
pólitískt og peningalegt vald þar sem annað leiði til spillingar.
Til þess að tryggja sem lægst vöruverð vill Alþýðuflokkurinn
beita öflugu verðlagseftirliti og velja milli frjálsrar verðmynd-
unar, hámarksálagningar, hámarksverðs og þjóðnýtingar, allt
eftir því sem virkast reynist í hverri verslunargrein. Jafnframt
væri æskilegt að efla sjálfstæða innflutningsverslun utan
Reykjavíkur.48 Það má því ljóst vera að í stefnuskrá sinni lítur
flokkurinn ekki á það sem sitt helsta baráttumál að auka frelsi
í viðskiptalífinu en þó bregður svo við í bæklingi sem Alþýðu-
flokkurinn gaf út árið 1995 að flokkurinn eignar sér það aukna
frjálsræði í gjaldeyrismálum og erlendri lántöku fyrirtækja sem
varð á níunda áratugnum.49 Hafa ber þá í huga að stefnuskrár
flokkanna og framkvæmd stefnunnar þurfa ekki alltaf að fara
saman. Alþýðuflokkurinn átti rætur í verkalýðshreyfingunni og
líklegt er að á flokksþingum og í stofnunum flokksins hafi sjón-
armið hennar ráðið allmiklu um niðurstöðu stefnumörkunar-
innar. Flokkurinn átti ekki aðild að ríkisstjórn á níunda ára-
tugnum fyrr en haustið 1988 en af ræðum þingmanna hans og
þeirri afstöðu sem lesin verður útúr greinargerðum verður ekki
annað séð en að þingmenn flokksins hafi verið gagnrýnir á op-
inbera forsjá og hafi treyst markaðnum til að verðleggja vörur
og þjónustu. Þá virðast þeir jafnframt hafa viljað auka sam-
18