Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 105

embættið að sér, þótt sú tilhugsun hafi lagst mjög illa í hann, að
því er virðist til að hefna sín á honum síðar.
Þeir bræður tóku þessari afsetningu mjög illa, enda skiljan-
legt þar eð hún virtist ekki stafa af neinni ástæðu annarri en per-
sónulegri óvild Trampes í garð Magnúsar. Skrifuðu þeir stjórn-
inni 10. ágúst 1810 þar sem þeir töluðu mjög illa um eftirmenn
sína, þá Frydensberg og ísleif. Telja þeir hegðan þeirra á meðan
Gilpin64 var hér hafa verið sérstaklega huglausa og ámælisverða.
Þeir benda á að Frydensberg, sem þeir kalla m.a. gungumenni
og raggeit, hafi einungis 2. einkunn til embættisprófs, meðan
þeir hafa báðir 1. einkunn „með æru“, og að „þeim hafi ekki
getað dottið [í] hug, að fara að leggja sig í lífsháska fyrir ætt-
jörðina og koma þar á skipulagi til þess svo að fá annarri eins
herfu og Frydensberg svo stjórnina í hendur". Isleifur fær ögn
skárri útreið en þeir segja það þó varla boðlegt að setja þá,
„miklu æðri embættismenn", af fyrir „ótignasta dómarann“ í
landsyfirréttinum. Eigi þeir að skilja það svo að þeir séu „lélegri
embættismenn en þessir framtakslausu menn“ eða að þeir hafi
gert mistök með því að hafa „einir allra...frelsað ættjörð
sína“?65
Og ritdeilan hélt áfram. Trampe, sem snéri aldrei aftur til
íslands, heldur fékk stiftamtmannsstöðu í Þrándheimi 1810,46
var inntur svara við þessu bréfi þegar hann kom til Kaupmanna-
hafnar um vorið 1813 og brustu nú allar flóðgáttir. Með
„dómadags rogaskömmum“ ásakar hann Magnús um að hafa
logið að konunginum, „þagað yfir athöfnum“ og „rangfært
aðrar“. Hann gerir lítið úr þeim lífsháska sem Magnús segist
hafa lagt sig í og kveður til vitnis Jones skipherra sem hafi „opt
með hlátri sagt [honum] frá aumingjaskap etatsráðsins“ þegar
Jörgensen hótaði honum. Ennfremur segir hann að Jörgensen
hafi sagt sér að Magnús væri „mesti þrælmenni, er hann þekti
[sic]“, því hann hafi smjaðrað fyrir honum meðan á valdatíma
hans stóð en svo troðið hann „undir fótunum". Þá nefnir
Trampe ásakanir Phelps um að Magnúsi sé að kenna hvernig
farið var með hann um sumarið. Hann lætur ennfremur ekki hjá
líða að minnast á að Magnús „hafi lostið upp liðsafnaði ísleifs“
og tekið við skipunum frá Jörgensen með því að skipa Sigurð
Pétursson í Landsyfirréttinn. Þá telur Trampe einnig ómögulegt
að Magnús hafi ekki vitað af og samþykkt prentanir á auglýs-
ingum Jörgensens því að „Guðmundur [Skagfjörð, prentari] sé
honum of auðsveipur til þess“ að hafa prentað þær án vitundar
hans. Stefán, segir Trampe, er „í rauninni skikkanlegur maður“
en að hann þjáist af „breyzkleika“ og hefur alltaf „látið leiðast
af bróður sínum sem er eldri en hann og gáfaður maður“.
Trampe þykir það miður að þeir bræður hafi tekið við stjórninni
sem „innbornir íslendingar" og segir það skárra að hafa gert
það sem „kóngsins menn“. Hann ábyrgist ísleif og Frydensberg
sem drengskaparmenn og vini sína og fær á endanum mikla
útrás með því að gera grín að hégómagirnd Magnúsar. Að lok-
um segir hann: „Ég skoðaði það þess vegna sem fyrstu skyldu
mína að reka jafnómaklega menn frá embættisstjórninni svo
fljótt sem ég mögulega gat, og þurfa þær ráðstafanir eingrar
réttlætingar; Rentukammerið félst á þær, konungur staðfesti
þær og þær standa ennþá.“67
Jón Þorkelsson álítur að það sé „auðséð að Trampe hefir
ætlað sér að sauma hér að þeim bræðrum" og að það hafi verið
heppni þeirra að bréfið hafi verið skrifað af jafngreinilegri óvild
og raun bar vitni um, því það leiddi til þess að málið var lagt til
hliðar með konungsúrskurði 13. júlí 1813 og ekkert frekar að
gert.68 En Magnúsi fannst þarna verulega vegið að sér og var
honum greinilega ekki nóg að sleppa við ávítur. Samdi hann því
sjálfum sér varnarrit og afhenti Kaas dómsmálaráðherra það 19.
september 1815, þegar hann var í Kaupmannahöfn. Hann vildi
með því að það sannaðist að hann hefði „á háskalegri tíð fyrir
fósturjörð" sína, gert eins og samviska hans segði honum og
„unnið landinu mesta gagn“. Ritið átti að svipta „grímunni...af
óvildarmanni“ hans. Þó vildi hann ekki verða til þess
að „steypa neinum embættismanni eða samþegn í
vanda", þótt „margir þeirra hafi verið breyzkir mjög
og veikir á svellinu.“69 Magnús vill meina að allt
málið hafi verið, frá upphafi til enda, ómakleg rógs-
herferð Trampe gegn sér enda hafi Trampe ekki
þolað hann síðan 1808 þegar þeir voru ósammála um
nokkur opinber mál og lausnir Magnúsar á þeim
voru taldar fremri Trampes.70 Að þeirri yfirlýsingu
gefinni tekur hann til við að greina frá gjörðum
sínum um sumarið 1809. Hér hefur áður verið greint
frá því misræmi sem er á milli varnarritsins og ann-
arra heimilda hvað snertir tímasetningar og hegðan
Magnúsar undir Jörgensen. Þó má það teljast Magn-
úsi til hróss að hann tilgreinir vitni að heiðarlegri
hegðan sinni, svo sem Petræus kaupmann, Bjarna
Sívertsen og Jörgen Flood, skrifara Trampe,71 og er
afar ólíklegt að Magnús hafi getað kúgað þá alla til
að ljúga fyrir sig ef þörf hefði verið á. Þó breytir það
því ekki að varnarritinu ber samt sem áður ekki
saman við aðrar heimildir í nokkrum atriðum.72
Var Magnús sekur?
Þar sem lítill vafi leikur á að varnarrit Magnúsar er
ekki fyllilega sannleikanum samkvæmt er rétt að
athuga hvaða sakir Trampe ber á hann og hverjar af
þeim virðast að sama skapi vera að einhverju leyti
sannar og hverjar ekki. Trampe sakar Magnús um
lygar og yfirhylmingar, að hafa sleikt sig upp við
Jörgensen, stuðlað að fangavist sinni og loks að hafa
tekið við embætti sínu sem „innborinn íslendingur“.
Aðrar ákúrur Trampes eru lítið annað en persónu-
árásir, svo sem sögur um heigulshátt Magnúsar og
hégómagirnd hans, og hvort þær eru sannar eða ekki
skiptir í sjálfu sér litlu máli.
Þær lygar og yfirhylmingar sem Trampe ber á
Magnús virðast fyrst og fremst vera þær að Magnús
nefndi það ekki í bréfi sínu til Trampe að hafa skipað
Sigurð Pétursson í Landsyfirréttinn samkvæmt fyrir-
mælum Jörgensens73 og að hafa sent Jörgensen yfir-
lýsingu um að ætla að vera áfram við embætti sitt.74
Einnig að hann hafi að öllum líkindum vitað af og
leyft prentun auglýsinga Jörgensens. Önnur dæmi og
alvarlegri finnur Trampe ekki eða treystir sér ekki í
að tilgreina. Sú ásökun að Magnús hafi verið Jörgen-
sen auðsveipur og jafnframt stuðlað að hertri fanga-
vist Trampes sjálfs virðist eingöngu vera byggð á
sögum Phelps og Jörgensens. Hún kemur á engan
hátt saman við lífsskoðanir Magnúsar75 né aðrar
heimildir um atburði sumarsins og verður að teljast
furðulegt að Trampe gleypi möglunarlaust við slíku
tali frá fyrrum fangahöldurum sínum. Hér verður því
ekki haldið fram að Magnús hafi grátið er hann frétti
af Trampe í fangelsi76 en það er stór munur á því að
vera áhorfandi að einhverju eða þátttakandi í hinu
sama. Ekkert bendir til að Magnús hafi tekið
nokkurn þátt í fangelsun Trampes eða stjórn Jörgen-
sens. Síðustu markverðu athugasemd Trampes, að
honum hafi sviðið að þeir bræður tækju við embætt-
um sínum sem „innbornir íslendingar“, er erfitt að
líta á sem annað en hártog. Ekki er með nokkru vit-
rænu móti hægt að rökstyðja þá skoðun að Magnús
hafi með samningnum við Jones ætlað sér nokkuð
annað en að koma íslandi aftur sem kyrfilegast undir
dönsku krúnuna. Þannig skrifaði Magnús sir Joseph
103