Sagnir - 01.06.2001, Page 90

Hrafnkell Lárusson er fæddur árið 1977.
Hann stundar BA nám I sagnfræði við Háskóla íslands.
Hnútukast og létt skot
Ummæli tengd Magnúsi Ketilssyni sýslumanni í Búðardal
Magnúsar Ketilssonar, sýslumanns í Búðardal, hefur
helst verið minnst í íslandssögunni fyrir störf hans
við prentsmiðjuna í Hrappsey, fyrstu veraldlegu
prentsmiðjuna á íslandi, þar sem Magnús var ritstjóri
Islandske Maanedestidende, fyrsta íslenska tímarits-
ins. Hann kom þó víða við og lagði auk embættis-
starfa stund á fjölbreytt fræðastörf og var umsvifa-
mikill búmaður og mikill framfaramaður í búskap.
Minning hans lifir þó í ritum hans og öðrum skrifum
sem hann lét eftir sig. Þau gefa af sér mynd vísinda-
lega þenkjandi manns með ákveðnar skoðanir sem á
stundum gengu í berhögg við stefnu þeirra yfirvalda
sem þessi íslenski embættismaður starfaði fyrir.
Sú grein sem hér birtist er unnin upp úr hluta
lokaskýrslu verkefnisins „Upplýsingarmaðurinn
Magnús Ketilsson" sem unnin var sumarið 2001 og
var styrkt af Nýsköpunarsjóði námsmanna. Um var
að ræða frumrannsókn á áhrifum Magnúsar á þróun
Upplýsingarinnar á íslandi.
Það sem fjallað verður um hér hefur þó ekki svo
mjög með aðalatriði skýrslunnar, upplýsingaáhrif
Magnúsar, að gera. Hér gefur að líta nokkur brot af
umfjöllunum um Magnús og skoðanir samtíma-
manna hans og ekki síður seinnitíma manna á því
hvaða mann hann hafði að geyma og fyrir hvað hann
stóð. Einnig verður getið umfjallana Magnúsar um
nafnkunna embættismenn í riti sínu Stiftamtmenn og
amtmenn á íslandi. En áður en lengra er haldið er
rétt að gera stuttlega grein fyrir Magnúsi.
Lífshlaup
Magnús Ketilsson mun hafa fæðst í Húsavík í Þing-
eyjarsýslu árið 1732'. Hann var sonur sr. Ketils Jóns-
sonar (1690-1778) sem var prestur í Húsavík og
Guðrúnar Magnúsdóttur (1712-1738) sem var systir
Skúla Magnússonar fógeta. Magnús fór ungur í fóst-
ur til Sigmundar Þorlákssonar lögréttumanns í
Saltvík og konu hans Þorbjargar Stefánsdóttur. Þau
munu hafa verið barnlaus en alið Magnús upp sem
einkason sinn.
Haustið 1745 var Magnús skráður inn í Hólaskóla en hann
hafði þá hlotið námsstyrk. Magnús var í skólanum í fjögur ár en
dvaldi á sumrum hjá Skúla frænda sínu sem þá bjó á Ökrum.
Magnús var útskrifaður árið 1749 af skólameistara Hólaskóla,
Gunnari Pálssyni, sem síðar átti eftir að verða prófastur í
Hjarðarholti í Dölum og áttu þeir Magnús eftir að takast á um
hrossakjötsmál um miðjan áttunda áratug 18. aldarinnar.2
Að loknu prófi gerðist Magnús skrifari hjá Sveini Sölvasyni
lögmanni á Munkaþverá og var hjá honum til ársins 1751. Þá
um haustið sigldi hann til Kaupmannahafnar. Magnús lauk inn-
gangsprófi í heimspeki við Hafnarháskóla og hóf að lesa lög-
fræði að því loknu en því námi lauk hann aldrei.
Mynd Sæmundar Hólm af Magnúsi Ketilssyni frá árinu 1802. Höfundi þessarar
greinar er ekki kunnugt um að til séu aðrar myndir en þessi af Magnúsi en hann
lést ári eftir að þessi var gerð.
Síðla árs 1752 lést Sigurður Vigfússon sýslumaður í Dala-
sýslu og var staða sýslumanns Dalamanna því laus til umsóknar.
Ári síðar sótti Magnús um stöðuna og fékk veitingu fyrir
sýslunni 19. febrúar árið 1754 þótt hann hefði ekki lokið laga-
prófi. Er líklegt að Skúli Magnússon hafi haft áhrif á að
Magnúsi var veitt sýslan þótt ákveðnar sannanir skorti fyrir að
svo hafi verið.3
88