Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 86

verið settur 1. október árið 1929.36 Býðst hann þó til að senda
nefndinni verkið til athugunar ef óskað sé. Hinn 27. september
var bréf Jóns tekið fyrir í tónlistarnefndinni. Þótti sjálfsagt að
taka því boði Jóns og var honum tafarlaust sent símskeyti þar
sem hann var beðinn um að senda handrit sitt til sendiráðsins í
Kaupmannahöfn.37 Þrátt fyrir að Jón hafi virst hinn auðmjúkasti
í bréfinu til undirbúningsnefndarinnar er hann nánast hortugur
í bréfi sem hann sendir til sendiráðsins í Kaupmannahöfn eftir
að honum hafði borist áðurnefnt símskeyti:
nú fái Páll vissan flokk manna upp á móti sér og ráð-
leggur Jón Páli að fá fyrirkomulaginu breytt hið allra
fyrsta.29
í dómnefndinni um hátíðarljóðin sat Páll til að
meta sönghæfni ljóðanna. Það hlaut að vera næsta
víst að Páll myndi senda verk til kantötukeppninnar.
Því má deila um hversu hyggilegt það var að bjóða
honum sæti í dómnefnd um ljóðin sem semja skyldi
tónlistina við. Auðsætt er að tónlist sem fellur vel að
einum stíl Ijóðagerðar getur fallið miður vel að
öðrum. Ekki verður um það deilt hversu vel kveð-
skapur Davíðs Stefánssonar fellur að tónlist Páls,
enda áttu þeir einstaklega farsælt og gjöfult listrænt
samstarf meðan báðir lifðu. Hins vegar er ekki vitað
til þess að Páll hafi samið tónlist við ljóð Einars
Benediktssonar.30 Á hinn bóginn átti Jón Leifs aldrei
aftur eftir að tónsetja ljóð Davíðs en samdi hins vegar
töluverðan fjölda verka við ljóð Einars Benedikts-
sonar. Hátíðarljóð Einars eru í sjö köflum og ber
fimmti kaflinn yfirskriftina „tvísöngur" og er ortur
undir sama bragarhætti og ísland, farsælda frón.
Tónbúningur Jóns Leifs hefði vafalaust klætt vel
slíkan kveðskap.31
Þrátt fyrir að Jón hafi beiðst þess að fá send
hátíðarljóðin virðast efasemdir um eigin þátttöku í
kantötukeppninni hafa fljótlega tekið að sækja á
hann. Páli skrifar hann: „Mér persónulega er ekki
neitt áhugamál, sem þetta snertir, því að mjög óvíst
er, hvort eg tek þátt í samkepninni; mun þó skyld-
unnar vegna skrifa hátíðanefndinni um það, til þess
að ganga úr skugga um, hvort skilyrði til þátttöku
minnar eru gefin eða ekki.“32 Jón hafði skrifað und-
irbúningsnefnd Alþingishátíðarinnar og beiðst þess
að fá að velja milli hátíðarljóða Davíðs Stefánssonar
og Einars Benediktssonar. Ekki fékkst það samþykkt
af nefndinni. Hafði hann einnig viljað leyfi nefndar-
innar til að sleppa hluta úr hátíðarljóði Davíðs og
breyta röð kvæðanna. Áleit nefndin að slíkt gæti hún
hvorki leyft né bannað.33 Jafnframt lagði Jón til að
fengnir yrðu fjórir erlendir dómarar, hver úr sínu
landinu, til að dæma keppnina. Þótti nefndinni sú
krafa alleinkennileg, er um alinnlenda samkeppni
væri að ræða.34
Hinn 13. september árið 1929 ritar Jón Leifs und-
irbúningsnefnd Alþingishátíðarinnar bréf þar sem
hann harmar það að geta ekki tekið þátt í kantötu-
keppninni:
Háttvirta nefnd! Því miður get eg ekki tekið
þátt í samkepninni um tónsmíð við Þingvalla-
Ijóð Davíðs Stefánssonar. Að vísu hef eg í
smíðum kantötu fyrir blandaðan kór og litla
sinfoníuhljómsveit við sjö kvæði úr hátíðar-
ljóðum Davíðs, en eg hefi ekki getað starfað
að tónsmíðum um sumarmánuðina og verður
verkið ekki fullklárað fyrr en í desember,
sennilega. Skyldi nefndin óska að láta athuga
verk mitt, þá er það velkomið og nægja í
rauninni þeir kaflar, sem nú eru fullgerðir í
partitur, til þessa að gefa hugmynd um tónstíl-
inn og gildi verksins.35
Jón hafði augljóslega í smíðum kantötu sem hann
hafði ætlað sér að senda inn til keppninnar. Hins
vegar virðist sem honum hafi ekki auðnast rúm til að
ljúka henni fyrir tiltekinn skiladag, en hann hafði
Háttvirtur sendiherra! Frá framkvæmdarstjóra Alþingis-
hátíðar 1930 fekk eg símskeyti með beiðni um að senda
yður þá kafla af kantötu minni op.13 við 7 af hátíðar-
ljóðum Davíðs Stefánssonar, sem fullkláraðir væru. Eg
leyfi mér því virðingarfyllst að spyrjast fyrir um hvaða
fyrirmæli þér hafið fengið um þetta, þ.e. hvað þér
munduð gera við handritakaflana. Eg óska ekki að taka
þátt í samkeppni um slíka tónsmíð, enda ógerlegt, þar
sem að eins 3 kaflar af 7 eru tilbúnir í partitúr. Öðru
máli gegnir ef á að skera úr hvort æskilegt sé að eg klári
verkið í tæka tíð og að það verði flutt á hátíðinni. Hver
ætti að athuga það atriðið? Eg get ekki fallist á að veita
þeim mönnum úrskurðarvald í þeim efnum, sem ekki
geta talist hlutlausir í minn garð eða líta á hinn
forníslenzka þjóðlagastíl tvísöngva og ríma sem ólist-
rænan „barbarisma"...38
Ástæða þess að Jón var beðinn um að senda handritið í sendi-
ráðið í Kaupmannahöfn var sú að Sigfús Einarsson var á leið til
Danmerkur með önnur handrit sem borist höfðu í keppnina. En
hvað á Jón við er hann segir?: „Öðru máli gegnir ef á að skera
úr hvort æskilegt sé að eg klári verkið í tæka tíð og að það verði
flutt á hátíðinni.“ Hinn 30. maí árið 1928 hafði Jón skrifað Páli
vegna Alþingishátíðarinnar: „Eg er fús eftir sem áður ef menn
vilja nota mig og mína krafta, en eg býðst ekki til neins af sjálfs
dáðum.“39 Svo virðist sem Jón bíði þess að aðstandendur
Alþingishátíðarinnar leiti til hans og biðji hann auðmjúklega
um liðsinni. Stolt hans er sært. Ekki vill hann skríða fyrir þeim
mönnum sem hann taldi, vegna menntunarskorts þeirra og
kunnáttuleysis, vart hæfa til að undirbúa tónlistarflutning við
Alþingishátíðina. Svo kann að vera að Jón hafi ekki talið sér
samboðið að taka þátt í kantötukeppninni en um framkvæmd
hennar hafði hann vissulega látið í ljós efasemdir. Hins vegar
virðist sem hann sé boðinn og búinn svo lengi sem þess sé beiðst
af honum að fá að flytja tónverk eftir hann á Alþingishátíðinni.
Slíkt var þó óskhyggja. Kristján Albertsson var Jóni gjarnan
rödd raunsæis. í bréfi til Jóns dagsett 11. júní 1928 segir
Kristján: „Þú segist ekki muna bjóðast til neins framar, en vera
fús á að taka vel í tilmæli til þín um aðstoð 1930. Því miður er
ég hræddur um að Sjigfús] Eijnarsson] verði seint til þess að
leita til þín, eftir það sem á undan er gengið.“40
Jón Leifs var ekki meðal þeirra sjö tónskálda sem sendu
hátíðarnefndinni tónsmíðar haustið 1929 en kantata Páls ísólfs-
sonar bar þar sigur úr býtum.41 íslandskantatan Þjóðhvöt sem
Jón Leifs helgaði „minningu forfeðranna" átti eftir að eiga sér
aðra sögu. Fór því svo að þrátt fyrir stórhuga áætlanir varð
hlutur Jóns Leifs við Alþingishátíðina árið 1930 enginn. Hann
mætti ekki til hátíðarinnar.
En hvers vegna tók Jón Leifs ekki þátt í keppninni um
kantötuna? Kom þar einkum tvennt til. Annars vegar urðu
persónulegar aðstæður til þess að smíði kantötunnar tafðist svo
að útilokað var fyrir Jón að ljúka verkinu fyrir tilsettan tíma.
Hins vegar virðist sem Páll ísólfsson hafi að einhverju leyti
dregið úr Jóni kjark með ummælum sínum um verk hans og
í kjölfar þess hafi hann hætt við að senda kantötu sína til
keppninnar.
84