Sagnir - 01.06.2001, Blaðsíða 19

Fyrirtækjum varð frjálst að ráðstafa öfluðum gjaldeyri að vild sinni en voru ekki
knúin til að skila honum til Landsbankans. Vaxtafrelsið leiddi hins vegar til þess
að þau þurftu í auknum mæli að greiða raunvexti af lánsfé.
irnar voru að mestu leyti sóttar til hinna Norðurlandanna þar
sem hófsöm stjórnvöld höfðu í flestum tilvikum verið í farar-
broddi um langt skeið og rutt þannig leiðina.33 Breytingarnar
leiddu ekki til neinnar efnahagslegrar kollsteypu og voru enda
helst framkvæmdar þegar hagstæðar ytri aðstæður buðu uppá
slíkt s.s. lækkandi verðbólga eins og var árið 1984. Stefnuskrár
og kosningaplögg flokkanna segja nokkra sögu um afstöðu
þeirra til þessara breytinga og verður nú að þeim vikið, sem og
umræðum á Alþingi.
Flokkurinn var þeirrar skoðunar að fengi mark-
aðsvæðingin að leika lausum hala þá myndi það
bitna á þeim sem minna mættu sín efnalega. Spurt
var hvers konar lífi menn vildu lifa á íslandi, lífi sem
einkenndist af samkennd og samvinnu eða sérgæsku
og gróðasókn og hvort menn vildu að ísland yrði lág-
launaland þar sem almenningur væri settur á uppboð
á alþjóðlegum markaði stórfyrirtækjanna.36 Þegar
aðgerðir stjórnar Steingríms Hermannssonar í átt til
markaðsvæðingar höfðu hafist sagði Steingrímur J.
Sigfússon, þingmaður flokksins, í eldhúsdagsum-
ræðum um vorið 1984, að leiftursókn frjálshyggju-
manna væri framkvæmd undir forystu framsóknar-
manna og bætti við: „Við viljum ekki ofurselja ísland
frumskógarlögmálum fjármagnsins, við viljum hér
þjóðfélag friðar, samhjálpar og jafnréttis.1137 Um
vaxtamálin gerði Alþýðubandalagið mikinn
ágreining eins og sást á greinargerð Lúðvíks Jóseps-
sonar með bankafrumvarpinu og orðum Svavars í
umræðu um bankalögin. Sá ágreiningur stafaði
einnig af ótta við að háir vextir leiddu til erfiðleika í
höfuðatvinnuveginum, sjávarútveginum, sem stóð
ekki vel á þessum árum.
Frelsi einstaklings og athafnalífs
Forræði fólksins yfir framleiðslutækjunum
Alþýðubandalagið treysti markaðnum ekki til að hugsa um þá
minnimáttar í samfélaginu og vildi að ríkið hefði stjórn á efna-
hagslífinu. í kosningaplaggi sem Alþýðubandalagið gaf út fyrir
kosningarnar 1978 mótaðist stefna flokksins í veigamiklum
málum af því að leggja áherslu á aukin umsvif ríkisins, harðari
tök ríkisins á atvinnulífinu og að leggja stein í götu einkafjár-
magns enda segir í 1. kaflanum að markmið tillagnanna sé „að
efla félagslegan rekstur og stuðla að forræði fólksins sjálfs yfir
framleiðslutækjum og vinnuskipulagi".34 Þetta eru greinilega
tillögur sem markast af skipulagshyggju og því ekki líklegt að
Alþýðubandalagið stæði í fylkingarbrjósti þeirra sem beittu sér
fyrir minnkandi afskiptum ríkisins af efnahagslífinu og auknu
frjálsræði. Hitt er þó eftirtektarvert að ekki er að sjá að flokk-
urinn hafi haldið uppi virku andófi gegn þeim breytingum sem
hér hafa verið raktar að framan, að undanskildu vaxtafrelsinu.
Flokkurinn var t.d. í ríkisstjórn með Framsóknarflokknum og
stuðningsmönnum Gunnars Thoroddsens þegar breytingin var
gerð á lögum um verðlag og samkeppnishömlur sem veitti Verð-
lagsráði heimild til þess að ákveða upp á sitt einsdæmi hvaða
vöruflokkar væru ekki háðir opinberri verðlagningu 1982, en
þá var viðskiptaráðuneytið í höndum framsóknarmanna. í um-
ræðum á þingi um þau mál sem komu til kasta ráðuneytisins er
Alþýðubandalagið að sönnu á móti þeim breytingum sem verið
var að gera s.s. um vaxtamálin eins og getið er hér að framan. í
stjórnmálaályktun flokksráðs Alþýðubandalagsins frá því í nóv-
ember 1982 kveður enn við sama tón og vill flokkurinn að
„dregið verði úr innflutningi með beinum eða óbeinum tak-
mörkunum“35 með þeim aðferðum sem henta þykja. Meginá-
hersla flokksins var á hina íslensku leið sem byggði á því að
halda uppi fullri atvinnu og auka innlenda framleiðslu á
kostnað innflutnings og að draga úr erlendri lántöku og að
berjast gegn arðráni og mengun stórfyrirtækja. Flokkurinn var
á móti auknu frjálsræði í efnahagslífinu vegna þess að hann
taldi að það snerist aðeins um að auka frelsi þeirra efnameiri í
samfélaginu til að auðgast frekar og setja þá sem minna máttu
sín til hliðar. Um verðlagslögin gilti að flokkurinn taldi að það
væri aðeins leið fyrirtækjaeigenda til að ráða gróða sínum á
kostnað neytenda.
f stefnuskrá Sjálfstæðisflokksins frá 1979 var mark-
aðsvæðing og minni umsvif ríkisins meginboðskapur-
inn. Flokkurinn vildi leysa úr læðingi framtak ein-
staklinganna en draga úr ríkisumsvifum og minnka
skattlagningu, en þetta taldi flokkurinn vera for-
sendu nýrrar og efldrar sóknar í efnahagsmálum þar
sem hagvöxtur hafði farið minnkandi árin á undan.38
Flokkurinn vildi að ákvarðanir um vexti yrðu færðar
frá ríkinu og til bankanna og boðaði almennt
athafnafrelsi fyrir einstaklinga og fyrirtæki. Sjálf-
stæðismenn vildu og að verðlag yrði gefið frjálst en
yrði háð eftirliti til að tryggja samkeppni. Þeir vildu
einnig að losað yrði um innflutnings- og gjaldeyris-
höft og að almennt yrði horfið frá boðum og bönn-
um í efnahagslífinu. Meginhugmyndin var sú að sá
ávinningur sem framtak einstaklinga leiði til fyrir þá
Deilt var um grundvallarafstöðu til fyrirtækjarekstrar og ríkis-
rekstrar. Sjálfstæðisflokkurinn lagði áherslu á frelsi einstaklinga og
fyrirtækja til að ráða sínum málum en Alþýðubandalagið treysti
ríkinu best til að tryggja stöðu lítilmagnans.
sjálfa væri hvati fyrir allt atvinnulífið og því mætti
ekki fjötra framtak einstaklinganna. Flokkurinn gekk
út frá því, að framleiðandinn og neytandinn eigi sam-
eiginlega hagsmuni sem væru best tryggðir með sam-
keppni á markaði. Hlutverk ríkisvaldisins væri að
halda uppi allsherjarstjórn og lögum í landinu og
17