Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Side 13

„FRJÁLST ER í FJALLASAL'
145
sýningum. En heyrðu! Þú ert að verða ís-
lenzkur í þessari mynd þarna. Þetta er ís-
lenzk náttúra, bloti, ísabrot á Hornafirði.
Kjarval var kominn inn. Það var einhver
titringur í loftinu, það var eins og „vetrar-
brautin“ færi allt í einu að snúast:
— Ég er ekki búinn að slá þig út, sagði
Svavar, en ég hef slegið sjálfan mig út.
Kjarval tók af sér loðhúfuna og sneri henni
við:
— Þetta áttir þú ekki að segja, þetta er
illyrðistónn, mér líkar hann ekki. Þú áttir að
láta mig segja þetta um þig. Svona fram-
koma minnir á gamaldags hestamennsku
eða fráfærutímabilið eða skútuöldina. Ann-
ars er ég glaður yfir því að vera sleginn
út. Það er hvild í því. En nú skal ég fara
með vísu fyrir þig, ég er ekki viss um nema
hún eigi við sýninguna:
í Ijósgeislans öskri er fantur frjáls.
Fyllist uppsteit mælskuköskri.
Innantóm þögn í athöfn máls.
Er nokkur furða þó nautinu blöskri?
— Þú getur verið ánægður, Kjarval, segi
ég, nú ert þú búinn að slá Einar Benedikts-
son út.
— Uss, suss. Þetta máttu ekki segja. Gení-
alitetið er nefnilega frá honum. Samt var ég
10 ár að gera vísuna, byrjaði á lienni í Ber-
serkjahrauni. Fyrsti prófdómarinn var Óli P.
læknir í Stykkishólmi. Iíonum þótti síðasti
parturinn beztur. En ég ætla að fara, það er
ekki víst að Svavar vilji að ég sé svona lengi.
— Ég ætla að sýna þér eina mynd áður en
þú ferð, segir Svavar. Ég þarf að hafa þig
hér, blaðamennirnir fara ekki á meðan, þeir
eru eins lífsnauðsynlegir og þeir eru vit-
lausir.
— Hvað heitir hún? spyr Kjarval.
— Ilún heitir „tunglskot“.
— Nei, ég hef engan áhuga á henni. Nafnið
minnir á 1001 nótt. En hvað kallarðu þessa
hér? Það er annars undarlegt, hvað sumar
myndirnar þínar minna mig á Kjartan Guð-
jónsson.
— Má ég biðja um annarskonar kompli-
ment, svarar Svavar, og heldur nú fastar um
gleraugun en áður.
— Já, ætli það sé ekki einhver skyldleiki,
er hann ekki austan úr Hornafirði líka . . . ?
Og svo bendir hann á aðra mynd og spyr
um nafn hennar.
— Hún heitir „flughrap“, segir Svavar.
— Þetta máttu ekki, segir þá Kjarval og
setur húfuna öfuga á snoðaðan kollinn. Ég
lieyri tóna í þessari mynd, fallega músik,
og svo fer liann að tala um óskhyggjuna.
— En hvernig lízt þér á að ég kalli hana
„geimtík mætir fugli“?
— Ófært, segir Kjarval. Hún á að heita
„Hreimstaðir“.
Svo gekk hann hnarreistur fram að dyrun-
um og sagði um leið og hann kvaddi:
— Þetta er góð sýning, þetta er skemmtileg
sýning á þessum tíma árs. Þetta er eitthvað
frjálst í fjallasal. Sýningin ættí að heita
„Frjálst er í fjallasal“.
Svo hélt Kjarval heim að lesa bréfin sín,
en Svavar Guðnason fór að segja mér sögur.
III.
Við rifjuðum sumar af þessum sögum upp,
þegar Svavar hélt sýningu í tilefni af fimm-
tugsafmæli sínu í nóvember í vetur. Við hitt-
umst niðri í Listamannaskála og sátum þar
innan um myndirnar og röbbuðum saman
um heima og geima:
— Það er bezt við tökum upp þráðinn
frá því í fyrra, sagði Svavar. Þú manst eftir
honum Kjarval, þegar hann kom í gættina
og fór að tala um ísabrot á Hornafirði.
Kjarval er skemmtilegur, ég þekki það, ég
segi þér satt. Komdu hérna og fáðu þér sæti,
góði, svo ég geti sagt þér eitthvað af honum
Kjarval. Ilann keypti af mér fyrstu myndina,
sem ég seldi. Hann sagðist vera að kaupa
hana fyrir „einhverja konu“. Ég hef aldrei
séð hana síðan. Á fyrstu árum mínum hér í
Reykjavík var ég oft hjá Kjarval. Ilann var
elskulegur maður og mér mjög góður. Kunn-
ingsskapur okkar hófst fyrir alvöru vorið
1934, því þá var ég ákveðinn í að verða