Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Qupperneq 34

164
HELGAFELL
ákveðna kynfrumu og tilviljun réði hvaða
kynfrumur sameinuðust.
2) í öðru lagi var þess getið að umhverfið
gæti ummyndað einstaklingana þannig, að
þeir yrðu all ólíkir að svip, þótt þeir væru
eins að eðlisfari.
3) í þriðja lagi er breytingin á erfðastofn-
inum sjálfum, sem kölluð er stökkbreyting
eða brigð (mutation), en í henni felst svarið
við áðurnefndum spurningum, og skal sá þátt-
ur nú rakinn nokkuð nánar.
Stökkbreytingar
í ríki náttúrunnar kemur það ekki ósjaldan
fyrir, að annarlegir einstaklingar fæðist eða
líkamspartur vex, sem er frábrugðinn megin-
stofninum. Þessi fyrirbrigði þekkti Darwin
meðal annars og kallaði sport, en taldi þau
ekki grundvöll þróunar. Til dæmis var kunn-
ugt um lömb, sem fæðzt höfðu með óvenju
stutta fætur, og var unnt að rækta undan
þeim fjárkyn, sem var svo lágfætt, að féð gat
ekki stokkið yfir lágar girðingar. Þannig hafa
einnig komið fram kollóttir einstaklingar í
hyrndu kúakyni, hvítingjar jafnvel meðal
svertingja og hrafna, fólk með ljósan lokk
í hári, jurtir með hvítrákóttum blöðum eða
ofkrýndum blómum og svo mætti lengi telja.
Oft hafa stökkbreytingar þau áhrif á þróun
einstaklinganna, að þeir verða aplaburðir eða
afskræmi, aðrir verða fyrir minni röskun á
byggingu, og út af þeim getur jafnvel mynd-
azt nýtt kynhreint afbrigði.
Darwin hafði haldið því fram í kenningu
sinni, að þróun ætti sér stað vegna náttúru-
úrvals á einstaklingum frábrugðnum að smá-
vægilegum eiginleikum, sem raunverulega
væru myndaðir vegna klofnings eða áhrifa
umhverfisins. Þetta var hinsvegar endurskoð-
að af hollenzka grasafræðingnum Hugo de
Vries laust eftir aldamótin 1900. En de Vries
sýndi fram á það, meðal annars með athug-
unum sínum á jurt þeirri, sem nefnd hefur
verið náttljós Lamarcks (Oenothera Lamarck-
iana), að myndun snöggra breytinga, sem
hann kallaði mutation, væri meginorsök þró-
unarinnar. Þetta hefur reynzt ein af merki-
legustu uppgötvunum erfðafræðinnar, því að
með stökkbreytingum er fenginn möguleiki til
nýbreytni í erfðaheildinni og skapaður nýr
efniviður til úrvals og þróunar.
í kjölfar de Vries fylgdu svo Morgan og
samstarfsmenn hans og fundu ótal stökk-
breytingar í bananaflugum, smáar sem stór-
ar. Var ein þeirra meðal annars hinn hvíti
augnalitur, sem fyrr var getið, er rætt var
um rannsóknir á kynbundnum erfðum og
samband genanna við litþræðina.
Síðan liafa menn safnað vitneskju um mik-
inn fjölda stökkbreytinga meðal ýmissa jurta
og dýra. Þannig hafa fundizt stökkbreytingar,
sem hafa breytt útliti heilla líkamshluta eða
aðeins gefið þeim breyttan lit eða viðbótar-
hrukku og hár.
Þar sem breytingar þessar, hvort heldur
þær eru stórar eða smáar, eru arfgengar, er
að leita orsaka þeirra í litþráðunum. Þannig
geta stökkbreytingar komið fram vegna þess
að hluti af litþræði hefur snúizt við eða fallið
brott og glatazt. Má til dæmis hugsa sér
þannig tilkomu hvítingja, að genið, sem skap-
aði litinn er af einhverjum ástæðum horfið
úr frumum hans. Sömuleiðis gæti hent sig, að
brot úr þræði festist við annan litþráð og
fylgdi honum upp frá því. Enn getur gen eða
hluti litþráðanna tvöfaldazt þannig, að ein-
staklingurinn fær tvöfaldan skammt ákveð-
ins eiginleika. Verður þá möguleiki fyrir því,
að einsvirk gen verði á sama litþræði, og að
annað þeirra víki frá réttu starfi og fari að
verka sem sjálfstætt gen. Er hér einmitt kom-
ið að grundvelli sköpunar nýs efniviðar í
erfðavísi og þarmeð að skýringunni á tilkomu
nýrra eiginleika. Það er ekki talið, að viðbót-
argen geti beinlínis myndazt upp úr þurru. En
þau gen, sem fyrir eru, geta við viss skilyrði
tekið snöggum breytingum, orðið fyrir stökk-
breytingum eða genbrigðum, þó að öllu
jöfnu séu þau óbreytanleg, og á þennan hátt
skapað nýja eiginleika meðal kynstofnsins
og þar með fjölbreytni til úrvals. Sé um breyt-
ingar á einhverjum megineiginleika kynstofns-
ins að ræða, getur hér myndazt vísir að nýju
afbrigði eða jafnvel heilli tegund lífvera.