Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Page 51

JÓNAS
181
furðu, og allskonar liluti, sem hann hafði ekki
í þau lagt. Hann hafði haldið sig snauðan, en
fyrir tilstilli lærisveina sinna var hann allt í
einu orðinn ríkur. Stundum var ekki laust
við að Jónas yrði pínulítið hreykinn af þess-
um miklu auðæfum, sem hann hafði ekkert
um vitað. „Það er nú reyndar satt,“ sagði
hann við sjálfan sig. „Þetta andlit þarna í
bakgrunninum lætur mikið á sér bera. Ég skil
ekki vel hvað þeir eiga við, þegar þeir eru
að tala um óbeina mönnun. En engu að síður
hefur mér tekizt vel með þessar myndir.“ En
ekki leið á löngu áður en hann velti þessari
óþægilegu snilld af herðum sér yfir á stjörn-
una sína. „Það er stjörnunni minni, sem tekst
vel,“ sagði hann. „Ég er sjálfur hjá Lovísu
og börnunum."
Lærisveinarnir höfðu enn aðra verðleika:
þeir neyddu Jónas til að vera strangari við
sjálfan sig. Þeir hófu hann svo hátt til skýj-
anna, sérstaklega að því er varðaði samvizku
lians og vinnuþrek, að upp frá því gat hann
ekki leyft sér neinn veikleika. Hann vandi
sig til dæmis af því að maula brjóstsykur
eða súkkulaði, þegar hann liafði lokið við
erfiðan myndhluta og hvíldi sig undir næsta
átak. Ef hann hefði verið einn, hefði hann
samt sem áður látið undan þessum veikleika.
En lærisveinar hans og vinir styrktu hann í
þessari siðferðilegu yfirbót með næstum stöð-
ugri nærveru sinni, því hann veigraði sér
heldur við að narta í súkkulaði fyrir framan
augun á þeim, og auk þess var ekki hægt að
trufla merkilegar samræður með svo ómerki-
legu tiltæki.
Þá kröfðust lærisveinar hans þess, að hann
væri trúr fagurfræðihugmyndum sínum. Jón-
as, sem stritaði löngum og löngum til að fá
öðru hverju að sjá raunveruleikann í nýju
Ijósi, hverfula stund, gerði sér aðeins óljósa
grein fyrir fagurfræðihugmyndum sínum.
Lærisveinar hans höfðu hinsvegar ýmsar
meiningar í þeim efnum, andstæðar og fast-
skorðaðar; þeir leyfðu sér ekkert spaug um
þá hluti. Jónas hefði stundum kosið að fara
einungis eftir kenjum sínum, þessum auð-
mjúku þernum listamannsins. En lærisveinar
hans voru svo brúnaþungir fyrir framan viss-
ar myndir hans, sem ekki voru í fullu sam-
ræmi við hugmyndir þeirra, að hann sá sig
tilneyddan að hugleiða list sína nokkru nánar,
og ekki gat hann haft nema gott af því.
Loks gerðu lærisveinar Jónasar honum
greiða á annan hátt, sem sé með því að neyða
hann til að láta í ljós skoðun sína á verkum
þeirra sjálfra. í rauninni leið ekki svo dagur
að einhver kæmi ekki með hálfkaraða mynd
og stillti henni upp milli Jónasar og málverks-
ins, sem hann vann að í það skiptið, svo að
birtan félli sem bezt á myndina. Hann átti
að segja álit sitt. Allt til þessa hafði Jónas
skammazt sín fyrir það undir niðri hversu
gersamlega ófær hann var um að leggja dóm
á listaverk. Fyrir utan nokkur málverk, sem
hann var alveg heillaður af, og klessuverk,
sem höfðu á sér greinilegan viðvaningsbrag,
lagði hanu allar myndir að jöfnu. Hann var
því nauðbeygður til að koma sér upp birgð-
um af dómum og þeim því margbreytilegri
sem listamenn höfuðborgarinnar voru yfirleitt
nokkrum gáfum gæddir, en þegar þeir voru
saman komnir hjá honum, veitti ekki af til-
breytninni, ef hann átti að gera öllum til
hæfis. Þessi prýðilega skylda þröngvaði hon-
um því til að viða að sér orðtökum og skoð-
unum um list sína. Sú hjartagæzka, sem
honum var eiginleg, beið ekki heldur neitt
tjón af þessari viðleitni. Hann skildi bráð-
lega, að þessir lærisveinar voru ekki á hött-
unum eftir gagnrýni, sem þeir þurftu ekki á
að halda, lieldur vantaði þá uppörvun, og
ef hægt væri, dálítið lirós. Hann þurfti ein-
ungis að hafa tilbreytni í hrósinu. Jónas lét sér
ekki nægja að vera vingjarnlegur á sinn
venjulega liátt. Hann lagði sig beinlínis fram
í hlutverkinu.
Þannig leið tími Jónasar. Hann málaði um-
kringdur vinum og lærsveinum, sem nú sátu
á stólum hringinn í kringum málaragrindina
hans. Oft komu líka nágrannarnir út í glugg-
ana á húsunum andspænis og bættust þannig
í áhorfendahópinn. Hann talaði, skiptist á
skoðunum, virti fyrir sér málverkin, sem hon-
um voru sýnd, brosti þegar Lovísa gekk