Helgafell - 01.10.1946, Side 75

GUÐMUNDUR KAMBAN OG HANS SÍÐASTA SAGA 257
ast rithöfundur á heimsmáli — en aftur skorti hann fé til langdvalar í hinum
enskumælandi heimi. Seinna, eftir að nokkrar af bókum hans höfðu hlotiÖ
ágætar viðtökur í Þýzkalandi, hafÖi hann stundum orÖ á því, að hann yrÖi
að gera sig færan til þess að skrifa á þýzku. Hann taldi sig eiga litla fram-
tíð í Danmörku og fann, eins og öll höfuðskáld Norðurlanda hafa fundiÖ, að
ÞjóÖverjar voru sú stórþjóö, sem tók viÖ norrænum skáldskap af mestri
hlýju. Svo komu stríÖsárin, fjárhagsvandræði hans í Kaupmannahöfn —
og loks dauði hans fyrir vopni einhvers ókunns unglings, sem missti stjórn
á taugum sínum, af því að hann hitti fyrir sér hugaðan mann og stoltan, þar
sem hann átti ekki von á öðru en guggnandi lyddum.
Ef ytri örlög Kambans, allt til hins harmlega dauðdaga hans, sýna mann,
brotinn af bergi hinna fornu víkinga, þá var hann engu síður víðförull og
stórhuga landvinningamaður í list sinni og hugsun. Hann var ekki skáld
neins ákveðins umhverfis, né meir eða minna takmarkaðs sálfræðilegs sviðs,
og skrifaði aldrei tvær bækur, sem væru hvor annarri líkar. Hver ný bók
var honum nýtt ævintýr, á nýjum slóðum, fyrri tíma, eða fjarlægra stranda,
víkkun hans eigin sjónhrings og jafnframt ný sönnun fyrir sveigjanleik og
krafti skáldgáfu hans. Hann tók sér yrkisefni úr íslenzku samtíðarlífi, hann
dró upp stórfellda, margbreytilega mynd af sautjándu öldinni á íslandi,
eftir langar og skarplegar sögulegar rannsóknir, og hann sökkti sér niður
í gullöldina og lýsti henni með skáldsögutækni vorra tíma. Hann skrifaði
fyrstur íslendinga skáldverk úr lífi hinna menntaðri stétta í erlendum stór-
borgum, þrjá sjónleiki frá New York, einn frá Rómaborg, tvo frá Kaup-
mannahöfn og loks Sendiherrann jrá Júpiter, sem gerist í einhverri heims-
borg, og er fyrsta tilraun íslenzks skálds til þess að kveða upp dóminn yfir
mannkyni tuttugustu aldarinnar, menningarstigi þess og siðlegum þroska.
Það lætur að líkum, að ekki hafi heppnazt jafn vel öll þessi fyrstu strandhögg
íslenzks anda á hinum stóru meginlöndum erlendra lífshátta, hugmynda
og viðfangsefna, þangað sem hann ekki fyrr hafði hætt sér til svo stórra
hluta. Það er ef til vill ekki ómerkast um Guðmund Kamban, að hann færð-
ist meira og margháttaðra í fang en svo, að hann gæti litið aftur til tómra
sigra Hitt er áreiðanlega furðulegra en enn hefur runnið upp fyrir þjóð
hans, að þrítugur maður frá útjaðri menningarheimsins skuli hafa skrifað
sjónleiki eins og Marmara og Vér morrSingjar.
Kamban var íslendingur og alþjóðamaður, en tæplega í nokkru verki
sínu aðeins annaðhvort. Hann var alþjóðlegur íslendingur og íslenzkur
alþjóðamaður. Islenzk menning og hennar hróður var honum viðkvæmt mál.
í verkum sínum varpar hann sterkustu ljósi yfir þær hliðar íslenzks lífs, þá
eiginleika íslenzkrar hugsunar og skapgerðar, sem hann taldi oss hafa
mestan sóma af frammi fyrir augliti heimsins. Og hann vildi, að landinn
mannaðist ,,á heimsins hátt“, eins og Einar Benediktsson komst að orði,
hætti að líta á sjálfan sig eins og eitthvert viðundur, sem ætti heilagan rétt
á því að vera dálítið úreltari í siðum og hegðun en aðrar þjóðir, sumpart
vegna þess hve vér værum ,, fáir og smáir“, og sumpart vegna þess hve
17
HELGAFELL 1946