Helgafell - 01.10.1946, Blaðsíða 138

320
HELGAFELL
persónu með spurulum augum barns-
ins og rekum kannske upp hjartan-
legan hlátur ef tilefni gefst, en skoð-
um ekki persónuna með sjálfsyfir-
höfnu persónumati, fyrirframinnstill-
ingu og beturvitandi glotti uppskafn-
ingsins. H. K. L. hefur sýnt með
þessu eina stílbragði, að hann ber
meiri virðingu og samúð fyrir íslenzk-
um almúga en flestir eða allir aðrir
íslenzkir rithöfundar. En hitt er líka
víst, að hann hefur oft verið misskil-
inn í almúgalýsingum sínum. H. K.
L. getur verið því naprari og skemmti-
legri í mannlýsingum sínum, sem
hann hefur betra vald á tungunni en
aðrir samstarfsbræður hans, en háð
hans beinist aldrei, ef vel er að gáð,
að einstaklingnum sem almúgamanni,
heldur að þeim þjóðfélagslegu kjör-
um, sem skapað hafa afkáraskapinn í
siðvenjum einstaklingsins.
Sem málfræðingur get ég ekki lok-
ið svo umsögn minni, að ég minnist
ekki á þá nýbreytni í rithætti, sem
H. K. L. hefur á síðustu bókum sín-
um. Ég á þar við smáorðin tvö eða
fleiri, sem hann hefur dregið saman
í eitt orð, vitanlega aðeins þar sem
þau eru sama eðlis merkingarlega
séð. Fyrstu samandregnu orðin í Hinu
ljósa mani eru: austanvið, einsog,
utanað, niðrá, uppað. Eitt þessara
orða er samtenging, hin eru ^staðar-
atviksorð, þar sem stefnur þeirra geta
samræmzt sem eitt hugtak, eða þá
atviksorS, sem renna saman við for-
setningu með sama merkingarsam-
ræmi.
Þórbergur Þórðarson hefur rökstutt
þennan samruna fræðilega, en Þór-
bergur hefur sem alþjóð mun kunn-
ugt fengizt mikið við málfræði tung-
unnar bæði sem kennari og rithöfund-
ur og er þar að auki annar helzti
stílsnillingur landsins. Til andmæla
nýbreytni þessari hefur tekiS ís-
lenzkufræðingurinn Björn Sigfússon
og að því er mér hefur skilizt sem
fulltrúi íslenzkra málfræðinga.
Nú er þessum málum þannig farið,
að það hefur sjaldnast fallið í hlut
málfræðinga aS þróa og þroska rit-
mál tungunnar, heldur hinna snjöll-
ustu rithöfunda. Hlutverk málfræð-
inga á að vera að skýra lögmál henn-
ar, en hefur venjulega legið í því að
vernda hana frá spillingu, og þá fyrst
og fremst þeirri, sem kemur erlendis
frá. MálfræSingar hljóta því að sjálf-
sögðu að verða íhaldssamir um mál-
farið. En íhaldssemin ætti þó helzt
ekki að keyra svo úr hófi fram, að
hún standi þróun málsins fyrir þrif-
um. Og íhaldsemin er orðin helzt til
mikil, þegar málfræðingar landsins
þykjast ekki geta horft á það þegj-
andi og hljóðalaust, að tveir snjöll-
ustu rithöfundarnir hafa þokað ís-
lenzkum rithætti feti framar en áður
var. Ég segi hér jramar, því að bæði
að merkingu og áherzlu eiga þessi
smáorð saman. SetningarhljóSfræSin
myndi telja þau til einnar taleindar,
þ. e. þau eru hópur atkvæða með
eina aðaláherzlu, en minnsta taleind
er annars eitt orS. Þessi smáorð í
þessari stöðu lúta því sama lögmáli
og eitt orð, samsett eða ósamsett,
annarra orðflokka og því engin á-
stæða til að skilja þau að.
Svo vikið sé aftur að orðaskiptum
Þórbergs og Björns, teygði Þórbergur
að fræðimannahætti reglur sínar út í
yztu æsar. ÞaS gaf Birni aftur tilefni
til aS efast um réttmæti sumra dæm-
anna og reyndi hann með því aS
kollvarpa allri reglunni. Réttasta leið-