Helgafell - 01.10.1946, Blaðsíða 147

BÓKMENNTIR
329
líf íslendinga á einhverri hinni mestu rauna-
öld, sem yfir Island hefur komið. Þar fá
menn ágæta lýsingu á verzlunarviðskiptum
innanlands, fjallferðum um öræfi landsins,
veizluhöldum o. s. frv. Þá eru mannlýsingar
hans mjög svipmiklar og skýrar, t. d. smá-
mynd sú, er hann dregur af Skúla Magnús-
syni drukknum, en hollráðum, og lýsing hans
á afasystur sinni, Guðnýju Stefánsdóttur,
sem bæði kunni að smíða ágætustu ljái auk
þess sem hún kunni inntak allt úr Nýja
testamennti Odds Gottskálkssonar, vissi um
ættir allra manna, kvað Krossvísur gegn fár-
viðrum svo lægði, kveikti smáelda í kringum
öskustóna á nýársnótt handa jólasveinum og
flaugst á við galdramenn. Hér er íslenzkri
forneskju lýst betur en ég hef áður séð. Og
sjálfur er Jón Steingrímsson ekki laus við
þessa fomeskju. Hann trúir á sendingar og
afturgöngur, uppvakninga og Satans véla-
brögð, sem fá þó ekki grandað honum, því
að traust hans á handleiðslu guðs er svo
sterkt og óbifanlegt, að hann hræðist hvergi.
Frásagnir Jóns Steingrímssonar af velgermng-
um Drottins og bjargráðum við hann minna
mann oft á kaþólskar dýrlingasögur. Drott-
inn bjargar honum ekki aðcins úr lífsháska
hvað eftir annað, heldur slær hann fjandmenn
Jóns og hirtir þá fyrir mótgerðir þeirra við
hann. Það virðist ekki hafa verið árennilegt
að troða illsakir við prófastinn, því að flestir
andstæðinga hans dóu úr vesöld eða fóm
á vergang, og Þóra hústrú Björnsdóttir,
biskupsekkjan á Hólum, sem verið hafði
Jóni mjög harðdræg í viðskiptum, var nærri
brunnin inni. Þessi barnslega og einfalda
trú Jóns, að Drottinn hjálpi sínum, gefur
honum reisn og þrek ril að láta aldrei bug-
ast í hvers kyns raun, sem hann varð að
glíma við.
Öll ber saga Jóns Steingrímssonar það mcð
sér, að hann segir frómt og hreinskilnislega
frá æviviðburðum sínum og dregur fátt und-
an, jafnvel ekki það, sem margur mundi hafa
kveinkað sér við að færa í letur, svo sem frá-
sögu hans af biðilsför sinni til Setbcrgs, er
hann leitaði ráðahags við Kristínu Sigurðar-
dóttur eftir lát fyrri konu sinnar. Maður get-
ur ekki varizt brosi við að lesa um þessa
hryggbrotsför hins aldraða klerks og ekkju-
manns, en beiskja hans til Setbergshjónanna
var svo mikil, að hann gat ekki látið hjá
líða að gefa afkomendum sínum vitneskju
um, hve grátt hann hafði verið leikinn.
Þótt mál og stílsháttur Jóns Steingríms-
sonar beri mikinn keim af öld þeirri, sem
saumað hefur einna fastast að íslenzkunni, er
það samt furðulega ferskt og svipmikið,
hljómfagurt alþýðumál 18. aldar, að mestu
óspillt af hrognamáli embættismanna þeirrar
tíðar.
Þessi bók á efrir að afla sér mikilla vin-
sælda meðal íslenzkra lesenda.
Sverrir Kristjánsson.
Ritsafn Þorgils Giallanda
Þorgils Gjallandi: RITSAFN I—IV.
Arnór Sigurjónsson gaf út. Helgafell.
Reykjavík 1945. Verð: 250,00 (al-
skinn).
Með útgáfu þessari á ritum Þorgils Gjall-
anda — Jóns Stefánssonar bónda á Litlu-
strönd í Þingeyjarsýslu, hefur þessu alþýðu-
skáldi í óbundnu máli verið greidd sú skuld,
sem helzt til lengi var ógoldin. Það var vissu-
lega orðið tímabært að eignast heildarútgáfu
af ritum hans, áður en að fymt hafði svo
yfir viðfangsefni þau, er hann fékkst við,
að núverandi kynslóð gæti ekki skilið þau,
eða skoðað þau í hæsta lagi með köldum
augum, án alls áhuga. I þessu safni birtast nú
allar stærri sögur hans, dýrasögur og smá-
sögur og að auki úrval úr erindum og blaða-
greinum. Margt er þó óprentað enn, og sumt
ekki tekið upp í þessa útgáfu, þótt prentað
sé í blöðum. Utgefandanum, Arnóri Sigur-
jónssyni, hefur tekizt mjög vel um úrval
þetta, og er útgáfa hans ágætlega af hendi
leyst. í þessu sambandi skal þess þó sérstak-
lega getið, hve mikill fengur er að hinni
ítarlegu ritgerð Arnórs um skáldið í lok 4.
bindis. Fáir hefðu verið betur fallnir ril þess
að sjá um þessa útgáfu á ritum Þorgils
Gjallanda en Arnór Sigurjónsson fyrir sakir
þekkingar sinnar á sögu Þingeyjarsýslu, sér-
staklega á glæsilegasta tímabili hennar, síð-
ara hluta iq. aldar, uppvaxtar- og þroska-
skeiði Þorgils Gjallanda. í annan stað e:
Arnór Sigurjónsson ckki aðeins fróður maður
um sögu héraðs síns, heldur er hann einnig
mjö glöggskyggn á að túlka söguskáld sitt