Helgafell - 01.10.1946, Blaðsíða 10

192
HELGAFELL
an hann var umboðsmaður dönsku stjórnarinnar á íslandi. Honum veittist það
léttar eða tókst það stundum eingöngu vegna þeirrar aðstöðu sinnar. Þegar
hann arfleiddi Kaupmannahafnarháskóla að safni sínu, gerði hann þaS blátt
áfram af þeirri ástæðu, að þá var ekki til nein stofnun á íslandi, sem hann
gæti trúað fyrir því. NokkuS af handritum var gefið einstaklingum í Dan-
mörku af eigendum þeirra á íslandi eða jafnvel keypt fyrir peninga. Ætla
mætti, að enginn vafi gæti í því leikið um hin síðast töldu, að þau hafi verið
réttmæt eign kaupendanna. Þó kemur enn hér tvennt til álita.
Sé litið á allar eignir sem geymslufé, svo sem jafnréttmætt virSist frá
siðfræðilega sem hagrænu sjónarmiði, liggur þegar í augum uppi, aS þeir
menn, sem gáfu eða seldu handritin úr landi, hafa gert slíkt af fákænsku og í
blindni. Réttur til eignaafsals hlýtur aS takmarkast af ábyrgS, ekki aðeins
gagnvart erfingjum þess, sem hlut á aS máli, heldur og gagnvart þjóS hans. í
ævafornum norrænum lögum voru slíkar skorður settar viS því, hvaS manni
var leyfilegt að selja. Erfingjar hans gátu, þegar svo stóS á, krafizt innlausn-
ar á óðali eða jarðeign. FullyrSa má líka. aS nútímamenn finni æ skýrar til
þess, hversu óviðurkvæmilegt er, aS stóreignir séu fluttar úr landinu, þar
sem þeirra er aflaS, og falli öðru landi í skaut, vegna gjafa eða arfleiðslu.
f annan stað má spyrja, hvort kaupverð þeirra gripa, sem hér um ræðir,
hafi verið í nokkru samræmi við verðmæti þeirra. Vér tölum um reyfara-
kaup, og nútímalöggjöf viðurkennir ekki þá viSskiptaaðferð, aS kaupandi
hagnýti sér purkunarlaust fákænsku eða neyS seljandans. Kaup geta líka
veriS rán. Vér dáumst naumast lengur óskoraS aS bragðvísi Jakobs, er
hann hafði frumburðarréttinn út úr Esaú fyrir einn málsverS af baunum.
Hugsum oss, aS Kaupmannahöfn væri í umsátri og borgararnir ættu um þaS
tvennt aS velja, að verða hungurmorða eða selja gersemarnar í Nationalmusæ-
um fyrir dálítiS af korni. Mundu menn ekki taka þann kostinn aS bjarga líf-
inu ? Nordahl Grieg kemst svo aS orSi í dásamlegu kvæði um Lundúnir:
Sjálfgert, aS sprengja saki! En sú þykir blessun hlaðin,
sem brýzt inn í gotneskt guðshús, en geigar frá barni í staðinn.
(ÞýSing M. Á.)
En mundu menn telja þetta heiðarleg viðskipti eftir á ? Á íslandi eru til
fornar sagnir um jarðir, sem seldar voru fyrir einn ketbita í hallærum. Þó aS
vera megi, aS engin handrit hafi verið seld með slíkum atvikum í bókstafleg-
um skilningi, þá var fátækt íslendinga á 17. öld svo mikil og söluverð hand-
ritanna, er nú verða ekki metin til fjár, slíkir smámunir, að enginn ærlegur
maður getur kinnroðalaust haldiS því fram, aS hér hafi veriS um réttmæt
kaup aS ræða.
VI.
Htíar má búast Ui'S, aS hin íslenzfyu handrit \omi aS mestum og beztum
notum eftirleibis ? Ef vér lítum svo á, aS handritin séu vörzlufé, lítum ekki
fyrst og fremst á réttinn til aS eiga, heldur skyldurnar, sem því fylgja, þá
hverfum vér frá fortíðinni og tilfinningamálunum og snúum oss aS framtíð-