Helgafell - 01.10.1946, Side 149

BÓKMENNTIR
331
á lífsskeiðinu, klerkurinn fór á klára góð-
gangi fram úr Árna; eins og að drekka.
Hann hafði líka byrinn á eftir sér; en því veik
svo óþægilega við með Árna, að það var eins
og hann þyrfti ævinlega að berja upp í vind-
inn“. — Þannig lýkur skáldið þessari smá-
sögu-
En aldrei verður þessi beiskja Þorgils
Gjallanda sjúkleg, vanmáttarkenndin lamar
hann ekki né bugar. I Kapp er bezt með
forsjá etur Þorgils saman sýslumanninum og
bóndanum, framhleypninni og embættishrok-
anum gegn aðgæzlu bóndans og alþýðu-
stolti — og það er bóndinn, sem ber sigur
af hólmi.
Uppistaðan í hinum stærri sögum Þorgils
Gjallanda er venjulega hið löghelgaða ásta-
líf hjónabandsins, eða ást í meinum. Barátta
kvenna, sem ýmist voru gefnar til fjár eða
með frændaráði, baráttan milli félagslegrar
skyldu og persónulegra tilfinninga. Sjálft
efnið vjrðist vera óslítanlegt. Og þótt Þorgils
Gjallandi kanni þessi mál víða af miklum
sálfræðilegum skilningi, svo sem tilhugalíf
Gróu og Geirmundur í Upp við fossa, þá
hefur hann þar í rauninni fátt nýtt fram að
færa. Það, sem mun lifa lengst í þessum
sögum, er íslenzka sveitin sjálf í allri sinni
margbreytni, blíðu sinni og öræfakyrrð sum-
arnóttanna, illhrysssingi og veðurham á vetr-
um. Barátta íslenzka bóndans við vorhret
og vorsveltu, þegar glímt er um líftóru
hvers skjögrandi lambkettlings, bónfarir
hins heylausa bónda til þeirra, sem eiga fyrn-
ingana — þetta mun geymast í minni les-
andans, þegar grátkviður elskendanna eru
löngu gleymdar. Fá íslenzk sagnaskáld hafa
túlkað sveitina og allt sem hennar er af
næmari skilningi og meiri kunnáttu en Þor-
gils Gjallandi. Þá leikur íslenzkan honum á
tungu, sterk og máttug, þá verður honum
aldrei orðs vant.
En fólk sveitarinnar, ástir þess og raunir,
eru ekki eina yrkisefni bóndans á Litluströnd.
Aldrei er hann mennskari eða næmari en
þegar hann lýsir málleysingjum sveitarinnar,
hinum tryggu og þolgóðu förunautum íslend-
inga í þúsund ár. Dýrasögur Þorgils Gjall-
anda munu skipa honum sígildan sess í
íslenzkum bókmenntum. Allir kannast við
söguna um Stjörnu, ungu hryssuna, sem
leitaði yfír öræfin til heimahaganna og varð
þar úri. Átakanlegri dýrasaga hefur tæplega
verið skráð. Og hver getur gleymt hundinum
prestsins, honum Val, sem var útlægur ger
af mönnum og hundum, og gerðist rumm-
ungsþjófur og útileguhundur og er loks
drepinn á eitri, meðan kirkjuklukkurnar
hringja yfir skjálfandi hræinu. Eða hvar var
tígulegri skepna í haga en hann Háleggur,
forustusauðurinn: „Hann hét Háleggur og
fæddist í Koti .... “ „Háfættur og mikill
vexti, úthyrndur og stórleitur, gulur í traman
og á fótum, en drifhvítur á lagðinn, með
stór skýrleg augu og djarflegt upplit, lang-
stígur og hraðgengur og tígulegur á velli.“
Hann fær líka þann dauðdaga, sem slíkum
höfðingja sómdi: æðandi kemur hann ofan af
öræfum til heimahaganna, með mesta mein-
vætt héraðsins, refinn Hvíting, dauðan og
stirðnaðan í lagðinum, en sjálfur að dauða
kominn af dýrbitinu.
Slíkar eru dýrasögur Þorgils Gjallanda. í
heimi dýranna fann hann það, sem hann
saknaði oft í mannheimum: tryggðina og
raungæðin og hið beitta skap. Og sú mun
verða raunin, að sögur hans af hinum mál-
lausu félögum okkar munu lifa löngu eftir
að fennt hefur yfir ádeilusögur hans, sem
kviknuðu þó fyrst hjá honum á umbrotaárum
hans.
Sverrir Kristjánsson.
Dagsláttan
Erskine Caldwell: DAGSLÁTTA
DROTTINS (God’s Little Acre).
Hjörtur Halldórsson þýddi. Kringlu-
útgáfan. Reykjavík 1944. 301 bls.
Verð: Kr. 25,00 (ób.).
Ég hef ekki orðið svo heppinn, að bók
þessa ræki á mínar fjörur á frummálinu, en
naumast verður séð, að þessi íslenzka þýð-
ing hennar eigi mikið erindi eða geti talizt
„bókmenntaviðburður". (Það orð er nú oftar
notað og misnotað en flest önnur, sem tung-
an geymir.) Hún lýsir andlega og veraldlega
snauðum lýð, sem stundar gullgröft í Suður-
ríkjum Bandaríkjanna; finnur að vísu ekk-
ert gullið, en grefur samt og grefur. Mann-
eskjur þessar eru frumstæðar í meira lagi,
karlmennirnir undantekningalítið sjúklega
kvensamir og konurnar flestar haldnar hlið-
stæðum kvilla. Jafnvel innan fjölskyldunnar