Helgafell - 01.10.1946, Blaðsíða 116

298
HELGAFELL
þessara sérkennilegu stjarna. Til þessa
samanburðar átti rót að rekja sú upp-
götvun, að skýrt og ákveðið samband
væri milli sveiflutíma ljósmagns þeirra
og ljósmagnsins sjálfs. Væri sveiflutím-
inn tíu dagar, þá væri stjarnan 950
sinnum bjartari en sólin, en 100 daga
ljósbreytingartímabil samsvaraði því,
að stjarnan geislaði frá sér 20 þús.
sinnum meira Ijósmagni en sólin.
Þannig sögðu stjörnurnar til um bið
raunverulega ljósmagn sitt, og auk þess
vill svo vel til, að slíkar stjörnur
eru mjög ljóssterkar og sjást því í
óvenjulega miklum fjarlægðum. Nú
var hægt að ákveða fjarlægðir Sefeifs-
stjarnanna með því að mæla sveiflu-
tíma ljósmagns þeirra, nota hann til
að reikna út raunverulegt ljósmagn
þeirra og bera það svo saman við
sýndar-ljósmagnið. Af þessu leiðir
að finna má fjarlægð hvaða stjörnu-
hóps, sem vera skal, ef nokkur Sef-
eifsstjarna finnst í honum.
Eyheimarnir sáust í fyrstu sem ó-
skýrir, lítt áberandi hlutir, sá sem
með beru auga virðist vera stærstur,
Andrómedaþokan, sýnist aðeins vera
smástjarna. Með stærstu sjónaukum
má aðgreina fjölda stjarna í þeim,
og staðfestist þannig sú skoðun,
sem eðli ljóssins frá þeim gaf til-
efni til, að þær væru feiknmikil
stjörnukerfi. Andrómedaþokan liggur
óralangt utan takmarka vetrarbrautar-
innar og þar sem hægt var að reikna út
fjarlægð hennar, mátti finna raunveru-
lega stærð hennar út frá sýndar-stærð-
inni, og reyndist hún svipuð og stærð
vetrarbrautarinnar. Eins má finna
raunverulegt ljósmagn hennar með
hjálp sýndar-ljósmagnsins, og sam-
svarar það geislamagni 1000 milljóna
sólna. Andrómedaþokan er bæði að
stærð og stjörnufjölda sambærileg við
vetrarbrautina; í raun og veru er hún
vetrarbraut út af fyrir sig.
Rannsókn með sjónauka hefur af-
hjúpað feiknarlegan fjölda af þokum,
jafnvel í milljónatali, sem eru líkar
Andrómedaþokunni, þó að þær séu
miklu minni tilsýndar. Þær sýnast
minni en Andrómedaþokan eingöngu
vegna þess, að þær eru fjær. Fjar-
lægðir þeirra má meta nokkurn veg-
inn með því að bera saman sýndar-
stærðir þeirra og Andrómedaþokunn-
ar, þar sem líklegt er, að raunveruleg-
ar stærðir þeirra séu svipaðar. Á þann
hátt hafa stjörnufræðingar uppgötvað
eyheima, eins stóra og vetrarbraut okk-
ar, í 500 milljón ljósára fjarlægð.
Það Ijós frá þeim, sem nær augum
okkar, lagði af stað í ferðalag sitt hing-
að, þegar lífið hér á jörðinni hafði
ekki þróast fram úr stigi ormanna, og
350 millj. ár áttu eftir að líða, áður en
spendýr kæmu fram á sjónarsviðið.
Sums staðar í geimnum finnast
jafnvel eyheimaþyrpingar. Hreyfingar
þeirra í áttina til eða frá okkur má
ákveða með hjálp lit-hraðamælisins.
Menn hafa fundið, að allir eyheimar,
sem eru fjær jörð okkar en um það
bil milljón ljósár, fjarlægjast okkur og
því hraðar því lengra sem þeir eru
í burtu, þannig að hraði þeirra vex í
réttu hlutfalli við fjarlægðina. Fjærsti
eyheimurinn sem þekktur er, geysist
burt frá okkur með hraða, sem
nemur 100 þús. km. á sek., en sá hraði
er fimm sinnum meiri en hraði hel-
íumfrumeindanna, þegar þær þeyt-
ast út úr radíumfrumeindum og einn
þriðji af hraða ljóss- og útvarpsaldna.
Alheimurinn ,,útvarpar“ í raun og