Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2013, Blaðsíða 8

XVI VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ
FYLGIRIT 73
G 3 Hvernig á að stilla skapið sitt? Árangur hugrænnar
atferlismeðferðar við hegðunarvanda barna
Urður Njarðvík
Lektor í klínískri barnasálfræði
urdurn@hi.is
Hegðunarvandamál barna í fyrstu bekkjum grunnskólans eru algeng og
nokkuð fyrirferðarmikil í tilvísunum í sálfræðiþjónustu. Oftast nær er
umkvörtunarefnið erfiðleikar í samskiptum við kennara og tíðir árekstrar
við jafnaldra, sem hafa bæði neikvæð áhrif á námsframvindu og félagslega
stöðu barnsins.
Pirringur og skapofsaköst bama eru einkenni margra ólíkra geðrask-
ana, bæði hegðunarkvilla og kvíða- og lyndisraskana. Hegðunarvandi
barns í skólanum getur því átt sér margvíslegar og flóknar orsakir.
Meðferðarúrræði sem eru sérstaklega hönnuð fyrir börn á skólaaldri
beinast yfirleitt að afmörkuðum greiningarhópum þrátt fyrir að flest börn,
sem vísað er í þjónustu vegna geðrænna erfiðleika, séu með margþættan
vanda og greinist með fleiri en eina röskun. í klínískri bamasálfræði er
jafnframt rík hefð fyrir því að skipta röskunum í tvo meginflokka; hegð-
unarvanda eða svonefndar úthverfar raskanir og tilfinningavanda eða
svonefndar innhverfar raskanir. Samsláttur er hins vegar talsverður milli
þessara flokka og takmarkaður stuðningur er í rannsóknum fyrir þessari
skiptingu. Þessi hefð getur valdið því að erfið hegðun bama sé túlkuð sem
mótþrói af andfélagslegum toga jafnvel þótt pirringur og skapbrestir séu
einnig algeng einkenni meðal barna með tilfinningaraskanir. Þau úrræði
sem oftast em boðin börnum með mótþróa og hegðunarvanda á skólaaldri
byggja gjarnan á þessari túlkun og þar með þeim grunni að um sé að ræða
skerta frammistöðu barnsins en ekki skerta hæfni. Úrræðin byggjast því
einkum á þjálfun foreldra og kennara til að beita hvatakerfum til að móta
hegðun bamsins en ekki á því að barninu sé beinlínis kennd ný hæfni til að
takast á við mótlæti eða stjóma tilfinningaviðbrögðum sínum.
„Að stilla skapið sitt" er íslenskt meðferðarúrræði byggt á aðferðum
hugrænnar atferlismeðferðar og er hugsað sem snemmtæk íhlutun við
margvíslegum vanda en er ekki bundið við ákveðnar klínískar greiningar.
Meðferðin er hópmeðferð fyrir börn sem lenda oft í árekstrum við jafn-
aldra sína eða missa oft stjóm á skapi sínu og er hönnuð sem viðbót við
þau hegðunarmótandi úrræði sem fyrir eru í skólakerfinu. Kynntar verða
tvær rannsóknir þar sem 140 börnum úr 7 grunnskólum var raðað til-
viljanakennt í tilraunahóp og samanburðarhóp. Niðurstöður benda til
þess að með því að kenna börnum tilfinningastjórnun og lausnamiðaða
hugsun með markvissum hætti megi minnka verulega hegðunarvanda,
bæði í skólanum og heima fyrir og virðist sá árangur haldast við 6 mánaða
eftirfylgd.
G 4 Smitandi hósti í hrossum
Eggert Gunnarsson1, Vilhjálmur Svansson', Ólöf Sigurðardóttir', Sigríður Bjömsdóttir2,
Matthew T.G. Holden3, J. Richard Newton4, Andrew S. Waller41
Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Kcldum, 2Matvælastofnun, 3Wellcome Trust Sanger Institute,
Cambridge, Englandi, 4Animal Health Trust, Newmarket, Englandi Dýralæknir
eggun@hi.is
Vegna aldalangrar einangrunar er búpeningur á Islandi að mestu laus við
ýmsa smitsjúkdóma sem hrjá dýr víða erlendis. Af þessum sökum geta
smitefni sem annars staðar valda tiltölulega vægum sjúkdómum valdið
alvarlegum faraldri berist þau hingað. A undanfömum ámm og áratugum
hafa nokkmm sinnum komið upp sjúkdómar í hrosssum sem sett hafa allt
hrossahald í landinu í uppnám.
Snemma árs 2010 kom upp áður óþekktur smitsjúkdómur í hrossum
hér á landi. Sjúkdómurinn lýsti sér með hósta og graftrarkenndri útferð
úr nefi og minnkuðu úthaldi hrossa f stífri þjálfun. Sjúkdómurinn reyndist
mjög smitandi. Veik hross náðu sér á 2-10 vikum. í örfáum tilfellum dró
þó sjúkdómurinn hross til dauða. Vísbendingar voru um að sjúkdómurinn
gæti borist í aðrar dýrategundir og menn. í lok nóvember var faraldurinn
að mestu yfirstaðinn en hafði þá náð til flestra hrossa í landinu. f fyrstu var
haldið að um veirusýkingu væri að ræða.
Faraldsfræðilegum upplýsingum var safnað um flutninga á hrossum
og mögulegar smitleiðir. Ósýktum hrossum var komið fyrir í smituðu
umhverfi og fylgst með þróun sjúkdómsins. Þegar einkenni smits voru
komin fram var hrossunum lógað og meinafræði sjúkdómsins skoðuð. Þá
voru krufin nokkur fullorðin hross og folöld sem grunur lék á að hefðu
drepist af völdum sjúkdómsins. Engar vísbendingar komu fram sem
bentu til þess að veirur væru orsök sjúkdómsins. Hins vegar ræktaðist
bakterían Streptococcus ec\ui subsp. zooepidemicus (S. zooepidemicus) frá nær
öllum veikum hrossum og hrossum þar sem krufningsmynd benti til að
smitið hefði dregið til dauða. Bakterían ræktaðist enn fremur úr hundmn,
köttum og mönnum, sem smituðust líklega vegna umgangs við veik hross.
Samanburður á bakteríustofnum úr þessum efniviði með sameindalíf-
fræðilegum aðferðum (Multi locus Sequence Typing, MLST) bendir til þess
að ákveðinn stofn þessarar bakteríu, ST 209, sé aðalorsök faraldursins. Til
þess að skoða erfðabreytileika S. zooepidemicus stofna var beitt háhraða
DNA-heilraðgreiningu (Illumina sequencing) á tæplega 288 stofna sem
einangraðir voru fyrir og í faraldrinum auk stofna úr erlendu stofnasafni.
Töluverður stofnabreytileiki fannst í íslenskum S. zooepidemicus einangr-
unum. Við heilraðgreiningu á kjamerfðaefni (core genom) var hægt
að flokka stofnana í fjóra hópa. Stofnar í hópi 4 ræktuðust einungis frá
hrossum á Tilraunastöðinni á Keldum og virðast hafa þróast þar í nokkum
tíma. Stofnar í hópi 2 og 3 fundust víða á íslandi og hópuðust frekar eftir
landfræðilegum uppruna. Stofnar í þessum hópum sýndu töluverðan
erfðafræðilegan breytileika sem bendir til þess að þeir hafi verið lengi í
hrossum á Islandi. Stofnar af S. zooepidemicus afbrigðinu ST-209 sem ein-
angraðir vom víðsvegar af landinu úr nánast öllum tilfellum af smitandi
hósta, flokkuðust í hóp 1. ST-209 stofnamir reyndust náskyldir sem bendir
til þess að þeir hafi dreifst um landið á mjög stuttum tíma og líklega borist
frá einum stað í byrjun árs 2010.
Heilraðgreining á erfðaefni sjúkdómsvalda opnar nýja möguleika í
rannsóknum á smitefnum og faraldsfræði þeirra. Með þessari aðferð hefur
verið sýnt fram á að ákveðinn stofn bakteríunnar S. zooepidemicus sem yfir-
leitt er litið á sem tækifærissýkil sé aðalorsök nýs smitsjúkdóms í hrossum
hér á landi. Þótt oftast sé um vægan sjúkdóm að ræða getur hann dregið
dýr til dauða og jafnvel borist í aðrar dýrategundir og menn. Þessi faraldur
er enn ein sönnun fyrir því hversu viðkvæmir íslenskir búfjárstofnar geta
verið gagnvart smitefnum erlendis frá.
8 LÆKNAblaðið 2013/99