Tímarit Máls og menningar - 01.06.1966, Side 38

Tímarit Aláls og menningar
því aðeins er ástæða til stofnunar nýs
leikhúss að eitthvert það starf sé illa
rækt, eða órækt, sem leikhús getur
leyst af hendi fyrir samfélagið.
Er um slíka vanrækslu að ræða í
íslenzkum leikhúsum?
Til þess að svara þeirri spurningu
verður fyrst að skilgreina hvað leik-
hús á að vera að okkar dómi. Hverj-
ar kröfur ber að gera til þess?
Hver maður er listamaður að því
leyti að hann elur með sér draum
um fegurð og samræmi sem hefur
ekki ennþá orðið að veruleika í sam-
félagi hans. Þessi draumur er eins-
konar bjarmi, leiðarstjarna sem fer
fyrir á lífsferðalagi manns, og færist
því lengra fram sem fleiri áföngum
er náð. Hversu langdrægur hann er
fer eftir andlegum þroska hvers og
eins, allt frá draumi um sunnudags-
ferðalag upp í sveit til draums er
nær um heim allan, um nýtt og betra
líf handa fátækum mönnum, um sam-
leik sólkerfa í alheiminum og um
hræringar sem ná um gjörvallt mann-
líf fram í ókomnar aldir. Menn hafa
fæstir aðstöðu til, vegna brauð-
strits og vankunnáttu, að sjá mikið
verða úr draumum sínum. En þeir
hneigja sig fyrir hverjum þeim sem
getur gert af honum eftirlíkingu. Þar
með er fædd þörfin fyrir listamann-
inn. Og mönnum er gefið frí frá
vinnunni, eins og Kjarval orðar það,
svo að þeir geti sinnt þessum draumi,
fyrir náunga sinn. Því fjarlægari og
víðtækari sem þessi fegurðardraum-
ur er og því meiri hæfni og kunnáttu
sem þarf til að gefa honum sköpunar-
form, þeim mun meiri snillingur er
sá sem það leysir af hendi. Draum-
ur þessi er ídean, hugsjónin í lífi
okkar, sú sem fer á undan fram-
kvæmdinni, grunurinn sem fer á
undan vissunni, ágizkun um hvað
verða kann þegar líf okkar hefur
náð æðri þróunarstigum og innsýn
í eðli þeirra hluta sem þegar eru,
og eðlisfræðin og önnur vísindi hafa
kveikt hjá okkur grun um að bygg-
ist á ævintýralegum samleik hinna
ýmsu efniseinda afls og orku. Væru-
kærir menntamenn sem eftir háskóla-
nám silt hafa ekki haft þrek afgangs
til að fylgjast með framvindu mann-
legrar þekkingar, svo og þeir sem at-
vinnu hafa af trúarbrögðum, hafa
fundið einfalda útskýringu á list.
Hún er sú að fegurðardraumurinn sé
guðshugmyndin og listsköpun við-
leitni mannsins til að nálgast guð
sinn. Þeir munu ekki lesa þessa grein.
1 sömu ætt sver sig sú kenning að
listamenn séu skrítnir fuglar og af
allt öðrum toga spunnir en annað
fólk. Hinsvegar eigi að umbera þá og
fyrirgefa þeim skringilegheitin af því
að þeir beri í brjósti sér guðsneist-
ann, köllunina, sem þeir fórna lífs-
þægindum og lifa fyrir í meinlæti
sumir hverjir. Þetta er mikill mis-
skilningur. Það sem gerir listamann
132