Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Qupperneq 17

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
hver á eftir öðrum til að lýsa aðdáun sinni og undrun á þessum höfuðpaur
marxistískrar estetíkur. En í Sovétríkjunum og hjáríkjum þeirra í Austur-
Evrópu er hann í engum hávegum hafður, a. m. k. ekki í fræðum hins
opinbera. Því Lukács er alltof mikill marxisti, alltof lifandi marxisti,
alltof skapandi, til að hugmyndafræðingar skriffinnskubáknsins geti nokkurn-
tíma gert skoðanir hans að sínum. Hann er of díalektískur til að hugsun hans
geti rúmazt í lokuðu kerfi. Hann er sér of meðvitandi um efnahagslegar og
sögulegar forsendur þess þjóðfélags sem hann lifir í til að hann geti látið sem
það sé sósíalisminn sjálfur holdi klæddur. Og hann er of vel að sér og of
mikill smekkmaður á bókmenntir til að hann geti látið sem sósíalrealisminn
svonefndi sé annað en möguleiki til bókmennta. Verk hans eru því alls ekki
þýdd og gefin út á þessum slóðum.
Það sem fyrst og fremst einkennir rit Lukácsar er skörp, kryfjandi hugsun
og feiknaleg þekking. Hann getur skrifað einsog sá einn sem vitið hefur —
þó er hroki og lítilsvirðing á lesandanum honum víðs fjarri. En hann er
ekki alltaf aðgengilegur, sértekningin (abstraktionin) er það plan sem
hugsun hans yfirgefur ekki á hverri síðu; auk þess hefur það stundum
viljað brenna við — þrátt fyrir alla sértekninguna — að hann gætti þess
ekki að reyna að segja sem flest í sem fæstum orðum. Við þetta bætist að hann
stendur föstum fótum í þýzkri heimspeki og hugtök hans mörg eiga uppruna
sinn hjá Kant, Fichte, Hegel, Feuerbach, Marx, Engels o. fl. Og fyrstu rit
hans verða ekki lesin að gagni án einhverrar undirstöðuþekkingar á klassísku
þýzku heimspekinni, einkum heimspeki Hegels. Og rit hans eftir 1920 verða
ekki skilin til fulls án einhverrar undirstöðuþekkingar á marxismanum. Því
rit Lukácsar hafa ekki orðið til í lofttómu rúmi, þau eru aðeins hlekkur í
hugmyndasögulegri þróun: að baki sér hefur hann víða velli sem hann byggir
óspart á. Þetta er ekki sagt til að skelfa menn frá að lesa hann, heldur til að
benda á þá staðreynd að haldgóður skilningur á trénu krefst þekkingar á jarð-
veginum. Það er vafalaust hægt að fá mikið útúr samskiptum við rit hans,
einkum þau sem fjalla beint um ákveðin bókmenntaverk, án þess að þessi
þekking sé fyrir hendi. Og þó hann geti stundum —- semsé ekki nærri alltaf —
verið óaðgengilegur og margorður, þá ætti það ekki að vera mönnum annað
en hvatning til að leggja á brattann. Því það er vissulega eftir miklu að
sækjast. Lukács er í mínum augum fremsti bókmenntakönnuður þessarar
aldar. Það segir reyndar minna um hann sjálfan en hvað hinir eru rýrir í
roðinu. Lukács er enganveginn óskeikull. Hann getur þvertámóti verið skelf-
ing takmarkaður á köflum.
207