Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Síða 30

Tímarit Máls og menningar
vígstöðvum á sínu takmarkaða athafnarsvæði. Og andóf hans gegn einum
þætti er sjaldnast einangrað frá andófi hans gegn hinum, oft má rekast á allt
þetta í einu og sama verkinu.
Eftir stríð flyzt Lukács til Ungverjalands þar sem hann tekur sæti á þingi
og verður prófessor í estetík við háskólann í Búdapest. Fyrst eftir heimkom-
una er sagt að menningarlíf í Ungverj alandi hafi mótazt mjög af verkum
hans og persónu. Skiljanlega gátu ekki allir verið honum sammála í öllum at-
riðum, en fáir gátu annað en dáðst að þekkingu hans, menntun og víðsýni.
Þessarar hylli — sem einkum var að finna hjá ungum rithöfundum — átti
Lukács eftir að gjalda, ekki síður en óbeinnar andspyrnu sinnar gegn stalín-
ismanum og kröfunnar um lýðræði innan flokksins sem hann fór ekki leynt
með á fyrstu árunum eftir stríðið. Aldan skall yfir hann 1949 þegar nokkrir
opinberir „hugsuðir“ flokksins veittust að honum hver af öðrum. Að yfir-
skini var höfð afstaða hans til sósíal-realismans, hann hefði gersamlega snið-
gengið sovézkar bókmenntir o. s. frv. En tilgangurinn var sá að klekkja á hon-
um pólitískt og útiloka hann frá frekari afskiptum af flokksstarfsemi og menn-
ingarmálum. Lukács sá strax hvað það var vonlaust að skiptast á skoðunum
við þessa „hugmyndafræðinga kreddunnar“, hann viðurkenndi — með orða-
lagi sem vel gat hent til að ekki fylgdi heill hugur máli — að hann hefði haft
rangt fyrir sér um flokkslýðræðið og stuðningur sinn við sovézkar bókmennt-
ir hefði að ósekju mátt vera meiri. Flokksforystan var enganveginn ánægð,
en Lukács var samt ekki rekinn úr flokknum þó hann væri annars sviptur
þeim opinberu störfum sem hann hafði áður gegnt. Var nú hljótt um hann
á tímabili. Hann hefur síðar margsinnis lagt áherzlu á mikilvægið sem þessi
„herferð“ gegn honum hafði fyrir hann. í fyrsta lagi skildi hann nú stalín-
ismann betur en nokkrusinni fyrr. í öðru lagi gat hann nú helgað sig rit-
störfum eingöngu, og þá fyrst og fremst „Asthetik“ sinni, því verki sem
hann hafði þá undirbúið árum saman. En eftir dauða Stalíns, 1953, komst
Lukács aftur að nokkru í sviðsljósið, og opinbera uppreisn æru fékk hann
sumarið 1956.
Árið 1954 kom út í Austur-Þýzkalandi eitt af meiriháttarverkum Lukácsar:
„Die Zerstörung der Vernunft“ (Tortíming skynseminnar). Bókin er á köfl-
um skrifuð á því uppþembda flokksmáli sem algengt var á þessum árum (hún
er skrifuð fyrir dauða Stalíns) og er enganveginn gallalaus, en sé hýðinu flett
ofanaf blasir við það bezta sem skrifað hefur verið um þann hluta þýzkrar
— og ekki bara þýzkrar — hugmyndasögu sem flokka mætti undir rökfælni í
víðustu merkingu. Hér gerir Lukács upp reikningana við Schelling, Schopen-
220