Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 45

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
og þeirri staðreynd að ákvarðanir sem varða líf hans og dauða eru teknar án
vitundar hans og áhrifa.
En það er ekki einungis verkamaðurinn sem er arðrændur og lifir vinnu
sína sem andlegan eyðisand. Eins og áður segir gætir áhrifa vöruformsins á
öllum sviðum samfélagsins. Gernýtingin breiðir úr sér og hvarvetna verða
þroskamöguleikar einstaklingsins að víkja fyrir gróðasjónarmiðinu. Sérhæf-
ingin verður klafi um hálsinn á flestum menntamönnum. Ekki einusinni
borgarastéttin er frjáls: hún er þræll eigna sinna og gróðafýsnar og situr föst
í fordómum sínum einsog fluga í sultukeri.
Þarsem vinnan er ill nauðsyn verður frítíminn mikilvægasti þáttur í lífi
hvers manns. Þó framleiðsluhættir kapítalismans hindri hann frá samfélags-
legum tengslum við annað fólk við starf hans — þrátt fyrir samfélagseðli
vinnunnar — þá tekur maðurinn samt yfirleitt ekki að lifa samfélagslífi að
vinnudegi loknum. Hér hefst það sem kallað hefur verið flóttinn inní einkalíf-
ið. Því þó maðurinn sé firrtur öllum möguleikum til að hafa áhrif á fram-
leiðsluna, þá er hann ekki síður firrtur möguleikanum til að hafa veruleg
áhrif á mótum umhverfis síns. Ríkisvaldið með öllum sínum öngum er bákn
sem hann stendur máttvana gegn. Eðli þess yfirborðslýðræðis sem við
búum við sjáum við bezt á því hvernig við tölum um þá fulltrúa sem við kjós-
um og fylgifiska þeirra. Við segjum „þeir hjá bænum“, „þeir hjá ríkinu“ og
„það opinbera“, einsog við ættum í höggi við bláókunnugan óvin. Bilið milli
„okkar“ og „þeirra“ er æði breitt. Vaxandi skriffinnska gerir auk þess opin-
berar stofnanir svifaseinar og ómanneskjulegar. Afleiðingin er sú að hinum
virku þjóðfélagsþegnum fækkar stöðugt. Meirihluti manna lætur sér lynda
að ákvarðanir, jafnt í smáu sem stóru, séu teknar án vitundar þeirra. Þetta er
sá þáttur firringarinnar sem einna oftast ber á góma. En varasamt er að slíta
hann úr afstæðu sinni til annarra þátta hennar, einsog oft er gert, og enn
varasamara að slíta hann úr afstæðu sinni til efnahagsgrundvallar kapítal-
ismans.
En í einkalífi sínu hlýtur þó maðurinn að vera sjálfs sín herra? Þessari
spurningu verður því miður að svara neitandi. Frítíminn er að vissu leyti á-
framhald vinnutímans.
í vinnu sinni skapar maðurinn ákveðin verðmæti. Hluta þeirra fær hann
aftur í laun, afganginn hirðir atvinnurekandinn. í frítímanum eyðir hann
launum sínum með því að kaupa fyrir þau neyzluvörur, sem seldar eru dýrar
en það kostar að framleiða þær. Hluti launa hans rennur því aftur í vasa
eignastéttarinnar. Og því meir sem hann hefur handa á milli, og því lengri
235