Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Síða 53

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
merkir raunsæi, auk sannra og haldgóðra smáatriða, trúverðug framsetning
týpískra persóna við týpiskar aðstæður.“ Og í bréfi til Minnu Kautsky ræðir
hann skáldsögu eftir hana og segir: „Sérhver persóna er týpa, en auk þess á-
kveðinn einstaklingur ... og þannig á það að vera.“
Týpan og það týpíska eru grundvallarhugtök í raunsæiskenningu Lukácsar.
Með týpu á hann við samruna þess almenna og þess einstaklingsbundna, eða
nákvæmar: „þess hluttæka (konkreta) og þess lögmálsbundna, þess gegnum-
mannlega og þess sögulega, þess einstaklingsbundna og þess samfélagslega al-
menna“. Það sem gerir t. d. persónu týpíska er ekki miðlungseðli hennar í á-
kveðnum samfélagshóp, heldur ekki einstaklingseðli hennar, hversu skýrt sem
það kann að vera. Hún verður ekki týpísk fyrren það mannlega og ein-
staklingshundna fléttast saman við samfélagslega höfuðþætti ákveðins sögu-
legs tímabils. Týpísk persóna er aldrei sértæk (abstrakt), hún slitnar aldrei
úr tengslum við þann samfélagsveruleika sem hún er sprottin úr. Örlög Don
Quijote eru ákaflega týpísk, auk þess sem þau eru einstaklingsbundin, því
þau sýna m. a. hvernig riddaralegar dyggðir verða hlægilegar á hnignunar-
skeiði spánska lénsskipulagsins, hvernig gömul heimsskoðun rekur sig á nýj-
an sögulegan veruleika. Anna Karenína er vitaskuld einstaklingur, og hráð-
lifandi sem slíkur, en hún er líka týpísk persóna, því í örlögum hennar spegl-
ast ekki aðeins andstæður þess borgaralega hjónabands sem hún lifir í, heldur
allra borgaralegra hjónabanda. Því týpískari sem persóna er, því raunsærri
er hún og því meira listrænt gildi hennar. En það eru ekki bara persónur sem
eru týpískar, atburðarás getur verið týpísk, svo og áhrifatengsl alls þessa. í
rauninni einkennast öll stórvirki heimsbókmenntanna af því týpíska, segir
Lukács, og stendur fast á því að rismiklar bókmenntir verði ekki skrifaðar
án þess arna. Ef frá eru talin nokkur hreinræktuð trúarskáld hafa líka flestir
höfundar frá upphafi keppt að sköpun þess týpíska. Það er ekki fyrren um
miðja 19. öld sem útaf þessu telcur verulega að bregða. Og nú eru skrifaðar
hækur sem hafa það and-týpíska að hreinu markmiði.
Annað grundvallarhugtak í raunsæiskenningu Lukácsar er heildarhugtakið,
sem í þessari mynd á uppruna sinn hjá Hegel. Manneskjan er samfélagsvera,
zoon politikon, hún er hluti ákveðins samfélagsveruleika, hún er ekki heil án
hans og hann er ekki heill án hennar. Sem viðfangsefni í skáldskap verður
manneskjunni ekki lýst til fulls nema hún fái að lifa sínu listræna lífi í mn-
hverfi sem er afmynd samfélagslegs veruleika. Henni er ekki lýst til fulls, segir
Lukács, ef umhverfi hennar er að mestu afmynd huglægs veruleika. En til að
skáldskapur verði raunsæ heildarmynd viðfangsefnisins er ekki nóg að setja
243