Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Síða 138

Tímarit Máls og menningar
2. Tildrög að stofnun Skuldarprentsmiðju
Ekki hafði Jón Ólafsson dvalizt lengi á Eskifirði, þegar hans gamla áhuga-
mál, blaðamennskan, skaut upp kollinum á ný. En nú var ekki nóg að stofna
til útgáfu blaðs. Engin prentsmiðja var til á öllu Austurlandi. En ef útvega
átti prentsmiðju, og hefja blaðaútgáfu, dugði ekki að sitja með hendur í
skauti, enda hefur ákvörðun um prentsmiðjustofnun vart verið tekin síðar en
í árslok 1875. Þetta virðist mér koma glögglega fram af bréfi, sem Kristján
Kristjánsson (Christiansson) amtmaður norðan og austan ritar landshöfð-
ingja 10. apríl 1876.1 Bréfið er á þessa leið:
„Jafnframt því að láta meðfylgja hingað innkomna allra þegnsamlegustu bænaskrá frá
aiþíngismanni og umboðsmanni Páli Ólafssyni á HallfreSarstöSum innan NorSurmúla
sýslu um aS mega stofna og nota nýa prentsmiSju í EskifjarSarkaupstaS, leyfi ég mér
lotningarfyllst aS láta í ljósi, aS einsog mér er ekki kunnugt aS nokkur almenn þörf sé
orSin til þess aS hafa þar prentsmiSju og þaS því síSur sé líklegt sem hér í Akureyrar
kaupstaS nú eru komnar tvær prentsmiSjur í staS þess aS hér var aSeins ein, þangaS til
á næstliSnu sumri og virSist allajafna aS eiga erviSt uppdráttar vegna aSsóknarleysis
þannig efast ég um aS ný prentsmiSja geti staSist í EskjufjarSar kaupstaS og stiptaS
sérlegt gagn fyxir landiS yfir höfuS og sérílagi fyrir austfirSinga, aS minnstakosti þyrfti
]xá þessi prentsmiSja aS vera í höndum þess manns, er til þess í alla staSi væri vel hæfur,
en ég efast um aS Jón Ólafsson, sem nú er barnakénnari og eitthvaS viS verzlun á Eskju-
firSi og aS öllum líkindum er kjörinn til aS vera fyrir hinni umsóktu prentsmiSju, sé
búinn aS taka þeim stakkaskiptum til batnaSar, síSan hann var ritstjóri Gönguhrólfs, aS
hann nú sé orSinn fær um aS standa vel í þeirri stöSu, en á hinn bóginn þykist ég sann-
færSur um aS sækjandanum gengur ekki annaS enn gott til aS reyna meS þessu móti
aS koma nefndum bróSur sínum á atvinnuveg.
AS bækur og rit, sem ætluS eru fyrir þetta land, eru stundum prentuS erlendis er engin
bcinlínis sönnun fyrir því, aS prentsmiSjur þær, sem hér á landi eru, komist ekki yfir aS
prenta þau heldur orsakast slíkt opt og tíSum af því, aS prentunin erlendis er vandaSri,
kostnaSarminni og aS frá Kaupmannahöfn veitir hægra, aS koma bókasendingum hér um
allt land, en frá hverjum öSrum staS hér á landi.“
Svo mörg voru þau orð. En skyldi góðleiki Páls Ólafssonar gagnvart bróð-
ur sínum hafa verið eina orsök þess, að sótt var um prentsmiðjuleyfið?
í kaflanum hér á undan var bent á þær miklu þjóðfélagsbreytingar, sem
áttu sér stað á Austurlandi á þessum tíma. Ég tel, að þar sé að leita höfuðor-
sakanna fyrir stofnun prentsmiðju á Eskifirði. Samfara auknum framförum
og bættum efnahag jókst metnaður Austfirðinga að mun, og eðlilega gátu
austfirzkir frelsissinnar ekki látið lúður sinn gjalla jafn hátt í Akureyrar-
blöðum sem í blaði, er gefið væri út á Austfjörðum. Þá ber og þess að gæta,
að þjóðfélagslegt umrót, svo sem lýst hefur verið hér að framan, eykur jafn-
328