Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 26

Timarit Máls og menningar
málum) segjum hinsvegar við verkamenn: þið eigið fyrir höndum borgara-
stríð og styrjaldir í 15, 20, 50 ár, ekki aðeins til að breyta aðstæðum í þjóðfé-
laginu, heldur til þess að breyta sjálfum ykkur og gera ykkur hæfa til að fara
með pólitísk völd!“ Og vegna þessarar afstöðu á byltingaróþreyjan örðugt
uppdráttar innan hreyfingar marxista. Þar eru meðul sem vinna gegn áhrif-
um þessa ópíums fyrir sósíalista.
Þetta er afar mikilsvert fyrir verkalýðshreyfinguna. Vegna þess hve djúp-
rætt óskhyggjan er í hvatalífi manna og vegna hinna geigvænlegu áhrifa
kapítalismans á vitund fjöldans fer ekki hjá því að í samtökum öreiga og
svarinna fjandmanna borgarastéttarinnar gæti oft óþreyju, ofmats á eigin
kröftum og tilhneigingar til að stytta sér leið og sleppa úr nauðsynlegum
áföngum. Afleiðingin verður aftur og aftur rangar fræðilegar hugmyndir og
örlagarík mistök. Á meðan samtökin hafa marxisma að leiðarljósi í öllum
meginatriðum eru slíkar villur, hversu afdrifaríkar sem þær kunna að vera,
þó aldrei annað en villur sem unnt er að leiðrétta, þar eð sýna má fram á að
þær séu í andstöðu við meginreglur hreyfingarinnar. Sé á hinn bóginn
anarkismi ráðandi í hreyfingunni, er hér í raun réttri ekki um að ræða neinar
villur, heldur rökréttar afleiðingar stefnu sem sjálf er röng.
m
Að lokinni þessari almennu úttekt á hugmyndafræði anarkismans ber greinarhöfundur
saman afstöSu anarkista og marxista til þess sem aS hans dómi eru grundvallaratriði
öreigabyltingar. Hann byrjar á lokaskrefinu að sameiginlegu markmiði beggja, afnámi
alls valds, og fetar sig síðan afturábak og tekur til athugunar hina ýmsu áfanga á leið-
inni. Hér verða stuttlega rakin nokkur helztu atriðin.
Að því er þetta sameiginlega mark varðar bendir höfundur á að marxistar liafi ævin-
lega talið að því verði ekki náð og kommúnismi sé ekki framkvæmanlegur til fullnustu,
nema ýmsar mikilvægar forsendur séu fyrir hendi: mikilvirk framleiðsluöfl sem tryggt
geti efnalegar allsnægtir og háþróaða menningu, aðstæður séu breyttar þannig að verka-
skiptingin í þjóðfélaginu sé ekki þrældómsok á mönnum, munur á andlegri og líkamlegri
\innu að mikiu leyti horfinn, og loks að viðhorfið til vinnunnar sé breytt: hún sé ekki
lengur áþján eða ill nauðsyn heldur helzta þörf hverjum manni.
Stjórnleysingjar neita því að þessi (cða önnur) skilyrði séu nauðsynleg. Að vísu er
hreyfingin ekki einlit, og höfundur telur að skipta megi hinum klassíska anarkisma í
tvær fylkingar, einkum eftir afstöðunni ti! sósíalískra stefnumiða. Annars vegar er þá
kollektívismi Bakúníns, Caesars de Paepes o. fl., sem hneigist til rómantískrar gagnrýni
á siðmenningu nútímans og lofgerðar um „einfalt líferni". Hugmynd kommúnismans um
jafna skiptingu gæða er þessum anarkistum framandi. Onnur og yngri grein anarkism-
ans er anarkó-kommúnisminn (Elisée Reclus, Kropotkin, Malatesta, Johann Most, Jean
Grave o. fl.). „Markmið fylgjenda hans er í senn stjórnleysi og fullnæging allra mann-
104