Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 27

Um byltingaróþreyju
legra þarfa. En sjálfsblekkingin er í rauninni enn meiri, því þeir hyggjast láta reglu
kommúnismans — „hverjum manni samkvæmt þörfum sínum“ — ganga í gildi strax
að byltingu afstaSinni, án aðlögunartíma og án tillits til þess hvernig framleiðsluöflin
eru á vegi stödd.“
Það tók hreyfingu stjórnleysingja langan tíma að taka upp kröfuna um félagseign á
framleiðslutœkjum, sem höfundur telur vera næstsíðasta áfangann á leiðinni að stjóm-
leysi. Hinn eiginlegi frumkvöðull hreyfingarinnar, Proudhon, vildi ekki láta afnema
einkaeign, heldur aðeins hinar „vondu hliðar" kapítalismans, t. a. m. vaxtagreiðslur. Og
enda þótt í sögu anarkismans gæti að sönnu vaxandi tilhneigingar til að taka upp sósíal-
ískar hugmyndir, liggur það engan veginn í eðli stefnunnar, að dómi höfundar. Hún
hefur ætíð getað rúmað innan sinna vébanda andsósíalíska hugmyndafræði. (Bent er á
bandaríska anarkistann Benjamin Tucker, sem var talsmaður óheftrar einstaklings-
hyggju, einkaeignar og frjálsrar samkeppni. Hann vildi að ríkið væri afnumið og hver
maður fengi að gefa út sína eigin peninga, hafa einkalögreglu, einkakviðdóm o. s. frv,
sem virðist raunar jafngilda því að hverjum manni sé veittur réttur til að stofna „sjálf-
stætt ríki“.) Og á hitt er að líta að þar sem sósíalísk viðhorf eru ráðandi innan hreyf-
ingarinnar, þar eru hugmyndirnar um framkvæmd sósíalisma þó einatt mótaðar af ósk-
hyggju og litlu raunsæi. Og þar með er komið að því atriði sem marxistum og anarkist-
um ber mest á milli um, en það er afstaðan til ríkisvaldsins eftir byltingu.
Þriðja áfanga aftanfrá á leiðinni til stjórnleysis telur höfundur vera „alræði öreig-
anna“, en því fylgir notkun rikisvalds sem baráttutækis til að hrinda í framkvæmd
stefnumiðum byltingarinnar. Þessu eru anarkistar algerlega andvígir. Þeir hafna skil-
yrðislaust öllu ríkisvaldi. Og þó þeir aðhyllist núorðið yfirleitt félagseign á framleiðslu-
tækjum, þá viðurkenna þeir ekki að til þurfi ríkisvald til að breyta einkaeign í félags-
eign eða til að útrýma stéttamismun. Þeir vilja afnema ríkið (sem sjálfstæða stofnun),
en gera sér litla grein fyrir ofurvaldi eignastéttarinnar (sem er ríki í ríkinu). Skoðun
marxista er afurámóti að algjört stéttleysi sé forsenda þess að ríkisvaldið geti horfið. Og
til þess að afnema stéttir og stéttaandstæður í þjóðfélaginu þurfi ríkisvald sem beitt sé
í þágu byltingarinnar.
„Hvernig rökstyðja anarkistar það, að þeir hafna alræði byltingarinnar? Helzta rök-
semd þeirra er sú, að ekki sé hægt að koma á frelsi með aðferðum sem að einhverju
leyti skerði frelsi. Þetta kann að láta vel í eyrum, en stenzt þó ekki. Leiðir að marki eru
ekki það sama og markið sjálft." Auk þess bendir höfundur á að einmitt í þessu atriði
séu anarkistar ekki sjálfum sér samkvæmir. Þeir hafni alræði öreiganna af því þeir kveði
sig vera á móti valdbeitingu, en þó hafi yfirgnæfandi meirihluti þeirra alltaf verið fylgj-
andi valdbeitingu til þess að steypa ríkisvaldinu (og í því skyni óskipulagðri og ó-
þarfri valdbeitingu). Saga hreyfingarinnar sýni og sanni að „fylgismenn hennar eru ekki
svo yfirvættis göfugir að þeir forsmái miður göfug meðul í baráttunni fyrir göfugum
markmiðum. Hinsvegar eru þeir svo óþreyjufullir — og svo rómantískir — að þeim
geðjast ekki að öðru en fljótunnum ofbeldisverkum, banatilræðum og tveggja til þriggja
daga götuvígjabardögum með tilheyrandi skrámum og umbúðum sem fara vel á mynd.
En frammi fyrir hinni hversdagslegu og langvinnu baráttu sem heyja þarf unz byltingunni
hefur verið tryggður fullnaðarsigur með afnámi allra stéttaandstæðna — andspænis
þeirri baráttu bilar þeirra stopuli eldmóður. Það er allt og sumt.“
105