Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Side 41

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Side 41
Upphaf íslenzkra nútímabókmennta yfirleitt. Þetta er blátt áfram sendibréf Þórbergs til samborgara sinna. Þótt innihald bréfsins sé bæði margbreytt og misjafnt, undrast maður við nánari athugun, hve skipulega þar birtast ekki aðeins skoðanir Þórbergs á manninum og umheiminum, heldur einnig sköpunarsaga þessara skoðana. Þórbergur hefur mesta þörf af þremenningunum til að deila reynslu sinni, hugleiðingum og sannfæringu með öðru fólki. Af þessu stafar sú fjölbreytni í stíl, sem er helzta framlag „Bréfs til Láru“ á sviði forms og máls. Þórbergur gerðist hér byltingarmaður íslenzkunnar á öllum sviðum. Hann skrifar ritmál, talað mál og hugsað mál, hann er innhverfur og skoplegur í köflunum um sjálfan sig, en hlutlægur og háalvarlegur í áróðri sínum. Hann nýtur þess auðsjáanlega að bregða fyrir sig öllum greinum málsins og er óhræddur við það. Hér eru greinileg tengsl milli hans og höfundar „Vefarans mikla“. „Vefarinn mikli“ er ósamstæð skáldsaga full af mótsögnum, eins og ég hef áður minnzt á. En það er afar fróðlegt fyrir bókmenntafræðing að athuga, hversu hinar svo kölluðu hreint listrænu mótsetningar skáldsögunnar eru í beinum tengslum við ósamræmi í skáldinu sjálfu. Það er nóg að leita til fyr- irrennara „Vefarans mikla“, „Rauða kversins“ og „Heiman ég fór“ (en af „Rauða kverinu“ þekki ég aðeins brot í bók Hallbergs „Vefarinn mikli“) og fyrrnefndra greina um ísland, sem Laxness samdi á Sikiley og síðar, til þess að ganga úr skugga um sálarástand hans, þegar hann var að skrifa „Vefar- ann“. Hér hef ég engan tíma til að rekja þá sögu, hvernig sveitapilturinn upp- alinn í ekta íslenzkri sveitamenningu gerðist Evrópumaður og katólskur, en mér er óhætt að segja, að Laxness var þegar kominn á aðra hugsanabylgju en Steinn Elliði, þegar hann var að semja Vefarann. Það sem Laxness bar þá fyrir brjósti, var maðurinn bæði í Evrópu og á íslandi. Með hugmyndinni um guðsótta og skírlífið var hann að blekkja sjálfan sig. Þetta kemur býsna greinilega fram í uppbyggingu skáldsögunnar, eins og ég hef áður minnzt á, og einnig í stíl hennar. Laxness ætlaði sér sennilega að skrifa klassíska sál- fræðilega skáldsögu með raunsæilegum hlutlægum frásagnarhætti. Þannig er upphaf sögunnar, og þannig eru kaflarnir um ísland og fáeinir aðrir gerð- ir. í þeim gerist sagan með þeim hætti, að Steinn Elliði kemst í persónu- lega snertingu við fólk, talar við það og lætur það tala. En þorri hinna ev- rópsku kafla, kjarni skáldsögunnar, þar sem Laxness sjálfur er að glíma við umlieiminn og sjálfan sig, og þar sem hann er sjálfum sér líkastur, gerist í heilabúi Steins Elliða, hvort sem er í formi bréfa hans, hugleiðinga eða ein- tala við sjálfan sig, Guð eða aðrar ídeur, naktar eða í gervi einhverrar per- sónu. Það eru miklu frekar þessir kaflar í „ég-formi“ en hinar einstöku 119
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.