Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Síða 41

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Síða 41
Upphaf íslenzkra nútímabókmennta yfirleitt. Þetta er blátt áfram sendibréf Þórbergs til samborgara sinna. Þótt innihald bréfsins sé bæði margbreytt og misjafnt, undrast maður við nánari athugun, hve skipulega þar birtast ekki aðeins skoðanir Þórbergs á manninum og umheiminum, heldur einnig sköpunarsaga þessara skoðana. Þórbergur hefur mesta þörf af þremenningunum til að deila reynslu sinni, hugleiðingum og sannfæringu með öðru fólki. Af þessu stafar sú fjölbreytni í stíl, sem er helzta framlag „Bréfs til Láru“ á sviði forms og máls. Þórbergur gerðist hér byltingarmaður íslenzkunnar á öllum sviðum. Hann skrifar ritmál, talað mál og hugsað mál, hann er innhverfur og skoplegur í köflunum um sjálfan sig, en hlutlægur og háalvarlegur í áróðri sínum. Hann nýtur þess auðsjáanlega að bregða fyrir sig öllum greinum málsins og er óhræddur við það. Hér eru greinileg tengsl milli hans og höfundar „Vefarans mikla“. „Vefarinn mikli“ er ósamstæð skáldsaga full af mótsögnum, eins og ég hef áður minnzt á. En það er afar fróðlegt fyrir bókmenntafræðing að athuga, hversu hinar svo kölluðu hreint listrænu mótsetningar skáldsögunnar eru í beinum tengslum við ósamræmi í skáldinu sjálfu. Það er nóg að leita til fyr- irrennara „Vefarans mikla“, „Rauða kversins“ og „Heiman ég fór“ (en af „Rauða kverinu“ þekki ég aðeins brot í bók Hallbergs „Vefarinn mikli“) og fyrrnefndra greina um ísland, sem Laxness samdi á Sikiley og síðar, til þess að ganga úr skugga um sálarástand hans, þegar hann var að skrifa „Vefar- ann“. Hér hef ég engan tíma til að rekja þá sögu, hvernig sveitapilturinn upp- alinn í ekta íslenzkri sveitamenningu gerðist Evrópumaður og katólskur, en mér er óhætt að segja, að Laxness var þegar kominn á aðra hugsanabylgju en Steinn Elliði, þegar hann var að semja Vefarann. Það sem Laxness bar þá fyrir brjósti, var maðurinn bæði í Evrópu og á íslandi. Með hugmyndinni um guðsótta og skírlífið var hann að blekkja sjálfan sig. Þetta kemur býsna greinilega fram í uppbyggingu skáldsögunnar, eins og ég hef áður minnzt á, og einnig í stíl hennar. Laxness ætlaði sér sennilega að skrifa klassíska sál- fræðilega skáldsögu með raunsæilegum hlutlægum frásagnarhætti. Þannig er upphaf sögunnar, og þannig eru kaflarnir um ísland og fáeinir aðrir gerð- ir. í þeim gerist sagan með þeim hætti, að Steinn Elliði kemst í persónu- lega snertingu við fólk, talar við það og lætur það tala. En þorri hinna ev- rópsku kafla, kjarni skáldsögunnar, þar sem Laxness sjálfur er að glíma við umlieiminn og sjálfan sig, og þar sem hann er sjálfum sér líkastur, gerist í heilabúi Steins Elliða, hvort sem er í formi bréfa hans, hugleiðinga eða ein- tala við sjálfan sig, Guð eða aðrar ídeur, naktar eða í gervi einhverrar per- sónu. Það eru miklu frekar þessir kaflar í „ég-formi“ en hinar einstöku 119
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.