Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Side 92

Tímarit Máls og menningar
sem fjallað hefir verið um um stund.
Ég á við biskupa, en að þeim víkur
doktorsefni á bls. 42-43. Hann hefir
bæði dæmi um það frá 13. öld, að
biskupar véri sjálfa sig og aðrir þéri
þá. Til stuðnings því, að biskupar
noti oft (frequently) vér um sjálfa
sig á 14. öld vitnar doktorsefni til
Islandske originaldiplomer, sem Stef-
án Karlsson gaf út 1963. Hann vitnar
í fimm staði, sem allir eru réttir og
ná yfir tímabilið 1315-1363. Ég hefi
safnað dæmum úr verulegum hluta
þessarar bókar um notkun fornafna
og þótzt gera það vandlega. Ég mun
síðar rekja, yfir hverja hluta bókar-
innar ég hefi farið. Ég fann engin frá-
vik frá því, að biskupar notuðu vér,
samsvarandi aukaföll og eignarfor-
nöfn um sjálfa sig. Og aldrei rakst ég
á víxlun af því tæi, sem minnzt var á,
að tíð væri í fornsögum. Ég verð því
að efa, að orðið „frequently“ gefi
hér rétta hugmynd. Ég hlýt að benda
á, að í sögunum er um annan stíl að
ræða en í bréfunum, þar sem notaður
er embættisstíll. Ég get að vísu ekki
fullyrt af þessari athugun minni, að
biskupar hafi alltaf í embœttisnafni
vérað sjálfa sig. En hitt virðist mér
ótvírætt, að það hafi verið almenna
reglan á 14. öld og fram á þá 15.
Orðið ek er ekki mjög algengt í
bréfunum. Þó eru allmörg dæmi um,
að prestar hafi notað það orð um
sjálfa sig, sbr. t. d. bls. 26 (1352) og
27 (1353). í bréfinu frá 1353 er það
Einar prestur Hafliðason, sem notar
ek og eignarfornafnið mitt, og var
hann þó „rík persóna“, en svo bregð-
ur við, að í fölsuðu bréfi frá 1401 er
sami Einar, þá dáinn fyrir nokkru,
látinn véra sjálfan sig, enda talinn
officialis Hólakirkju. Þetta kann að
benda til, að einhverjar reglur hafi
gilt um það innan kirkjunnar, hversu
háum stöðum menn þurftu að gegna
til þess að nota véranir. En um það
skal ekkert fullyrt. En grunur minn
er sá, að þetta hafi verið nokkuð á
reiki um aðra en biskupa.
Fátt er um þéranir í bréfunum, en
þó koma þær fyrir. Skulu nú sýnd
dæmi þess:
því skipum vér [þ. e. biskup] yðr,
Þorsteinn Svarthöfðason, sérligan
dómara um greindan áskilnað í
millum fyrr sagðra manna. Bjóð-
um vér yðr, at þér temprit yðvam
dóm. bls. 159 (1405). (Stafsetning
er samræmd).
í bréfi frá því um 1450 þérar
Kristín Guðnadóttir Jón Ásgeirsson,
fyrrverandi eiginmann sinn, alveg
réttilega (bls. 410).
Annað atriði, sem höfundur minn-
ist á um notkun fleirtöluforms í ein-
tölumerkingu, er svo nefndur pluralis
auctoris eða höfundarfleirtala. Hann
segir m. a., að Ari fróði noti „repea-
tedly“ þessa fleirtölu um sjálfan sig
(bls. 41). Síðan sýnir hann dæmi um
298