Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Blaðsíða 101

Andmœlarœða
voru aðeins notaðar af fáum ein-
staklingum og fámennum stéttum
(konungum, biskupum, skáldum) og
þéranir notaðar við fámennar stéttir
einnig, helzt „ríkar persónur“.
Það lítur út sem höfundur geri
lítið úr kenningu Meillets og Hirts,
að menningarþróun hafi stuðlað að
breytingunum. En í rauninni beitir
hann menningarsögulegum rökum
við skýringu sína. Vitanlega er það
menningarsöguleg þróun, sem hann
bendir á og sýnir ótvíræð dæmi um
á bls. 63, að þéranir voru orðnar
algengar á 17. öld, og vafalaust er hér
að þessu leyti um einhver erlend
áhrif að ræða, þó að ekki séu þau
norsk. Þéranasiðurinn gerði það að
verkum, að miklu fleiri setningar
urðu margræðar, og stuðlaði þannig
að því, að erfitt var að nota þér
sem fleirtölu. Til þess að forðast
margræðnina hafa menn gripið til
tvítölunnar. Þetta er í samræmi við
þá niðurstöðu doktorsefnis, að hreyt-
ingin hafi fyrst orðið í 2. persónu.
Eg hygg þessa niðurstöðu doktors-
efnis rétta. Hins vegar sýnir hann
ekki, að véranir hafi aukizt, og má
því segja, að sú skýring hans, að hér
sé á ferðinni áhrifsbreyting, standi
ekki eins traustum fótum, sbr. bls. 98.
Ég fullyrði ekki, að ekki mætti
renna styrkari stoðum undir skýr-
ingu höfundar. Einkum virðist mér,
eins og ég hefi raunar tæpt á, að
hann gefi ekki menningarsögulegum
atriðum nægan gaum. Ég held, að við
verðum að frumhæfa — postulera -
að hér hafi verið á ferðinni ný tízka
í notkun fornafna og reyna síðan
að sanna hana eða afsanna með
rannsókn, t. d. á því hvers vegna
færðust þéranir í aukana, hvort vér-
anir færðust í aukana eða ekki o. s.
frv. í þessu sambandi detta mér í
hug auknar þúanir nú á dögum. Því
hefir verið haldið fram, að auknar
þúanir hafi hafizt á íslandi á dög-
um síðari heimsstyrj aldarinnar fyrir
hrezk-bandarísk áhrif eða öllu held-
ur fyrir misskilning á e. you og yfir-
leitt engilsaxneskum ávarpssiðum,
sbr. Oscar Jones í Scandinavian Stu-
dies. Vol. 37 (1965), hls. 251-252.
Það má vel vera, að eitthvað sé til
í þessari kenningu. En um fram allt,
hygg ég, að hinar auknu þúanir nú
á dögum eigi rætur í breyttri lífsaf-
stöðu, sem að sumu leyti er af erlend-
um rótum, en öðru leyti ekki. Minni
kynslóð, að minnsta kosti þeim hluta
hennar, sem uppalinn er við svipuð
skilyrði, er eiginlegt að þúa suma,
en þéra aðra. Mörgu ungu fólki nú
á tímum virðist þetta fordild. Ég
hygg, að þetta sé aðeins eitt ein-
kenni um breytta menningarháttu, og
það skiptir ekki máli hér, hvort ég
tel þetta til góðs eða ills. Það, sem
máli skiptir, er hitt, hvort einhver
afstöðubreyting í menningarlegum
efnum hafi orðið hér á 17. öld og
orsakað auknar þéranir og ef til vill
307