Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Blaðsíða 112

Timarit Máís og menningat
HygSin bjarta,
hygSin dimma,
líkt og grásilfur tvinnaS
gegnum hjarta. -
Grœnu hagar, heiSa stjörnunótt!
Seijur hvílir horn á himinbrún
og blómi jarSar krýnir þjórinn svarta.
Yxn og rósir,
sojiS, sojiS, sojiS
unz geiri dagsins leggur
drauminn aS velli.
Þetta er miðkafli úr kvæðinu Tauro-
mania. Eg dreg í efa að betur hafi verið
ort á okkar gæðasmjörs-tímum.
Erlingur E. Halldórsson.
NÁTTÚRAN ER NÁMINU RÍKARI
Aldraður íslenskur bóndi í Saskatchewan í
Vesturheimi missir sjónina. Honum er gef-
in blindraritvél og á hana fer hann að rita
ævisögu sína. Hún birtist jafnóðum í blað-
inu Heimskringlu, á árunum 1930-34. Verk-
ið fyllir tvö myndarleg bindi og varð því
þó ekki lokið til fullnustu áður en dauð-
inn setti því takmörk. En ævisagan varð
óvenjulega efnisríkt og merkilegt rit, enda
hafði margt á dagana drifið, minnið af-
burðagott, athygli og dómgreind frábær.
Þessi íslenski bóndi var Friðrik Guð-
mundsson frá Syðra-Lóni á Langanesi og
síðar bóndi í Quill Lake-byggðinni nærri
Mozart í Saskatchewan, en Endurminning-
ar hans hafa nýlega birst í nýrri útgáfu,
þeirri fyrstu hérlendis.1
1 Friðrik Guðmundsson: Endurminningar
I—II. Gils Guðmundsson gaf út. Reykja-
vík. Víkurútgáfan - Guðjón Elíasson,
1972-1973. 323 + 295 bls.
Svo ólíkir sem mennirnir og örlög þeirra
eru, svo ólíkar verða að líkindum sjálfs-
ævisögur þeirra. Hversu mjög sem þeir
kunna að leggja sig fram um annað, verða
endurminningarnar alltaf sjálfsmyndir á
einn eða annan hátt og til þess skráðar,
amk. öðrum þræði, að við hin getum virt
myndina fyrir okkur. Allmargar ævisögur
eru í raun og veru varnarrit og þá stund-
um jafnframt deilurit, og eru slíks dæmi
óteljandi. Gildi slíkra minningabóka felst
í því hversu merkilegur maðurinn sjálfur
er sem segir frá, eða hverju máli þær
skoðanir skipta sem hann ver. Miklu meira
almennt sögulegt gildi hafa þær ævisögur
margar þar sem höfundurinn orðlengir urn
umhverfi sitt og aldaranda. Vitaskuld jafn-
gilda þær sjaldnast sagnfræði, og eru þess
þó dæmi, hvað snertir tilgreind gögn eða
heimildir. En endurminningar eru af sjálf-
um sér heimildir síðari mönnum, og marg-
ar hverjar miklu ljósari og mikilvægari
þurrum skjölum, gæddar lífgrósku þegar
best lætur. Það er gamalt og nýtt mark-
mið sagnaritunar að lýsa því „hvemig
það var í raun og veru“, og er fáum betur
til slíks treystandi að öðru jöfnu en þeim
sem sjálfur var nær.
Endurminningar Friðriks Guðmundsson-
ar eru af þeirri gerð sjálfsævisögu sem um
fram annað er lýsing aldarháttar og um-
hverfis, þjóðlífs og menningarstrauma. Og
þær sóma sér með prýði við hlið annarra
þeirra endurminningarita sem menn hafa
talið að legðu hvað bestan skerf til þekk-
ingar okkar á liðinni tíð.
Ef hægt væri að segja að sagnfræði í
þrengri merkingu miðaði að beinni tíma-
ákvörðun atburða, þá er það víst að menn-
ingarsagan miðar frá slíkri staðfestingu,
og er þó út í hött að reyna að draga ein-
hver rök milli þessara sviða sömu fræði-
greinar. Endurminningar Friðriks Guð-
mundssonar eru að því leyti ólíkar sagn-
318