Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Blaðsíða 108

Tímarit Máls og menningar
ráðið Mathiez lýkur því byltingarsögu
sinni með þessum orðum, sem hæfa vel
harmleiknum: „Varla getur eftirminni-
legra dæmi um takmörk mannlegs vilja í
glímu hans við tregðu hlutanna.“
Margt hefur verið rætt og ritað um
„hlutleysi" sagnfræðinnar, bæði af viti og
þó oftar af vitleysu. Tæplega verður ætlazt
til hlutleysis í þeim skilningi, að sagnfræð-
in iáti sig engu skipta leikgerð og leikslok
sögunnar. Það yrði aðeins blóðlaus annála-
ritun. sem getur þó oftar en ekki brotið
hina heilögu reglu með úrfellingu, úrvali
og þögninni.
Enginn sagnfræðingur byltingarinnar
hefur skrifað sögu liennar af þeirri tegund
hlutleysis sem leggja má að jöfnu við af-
stöðuleysi. Mathiez tekur svo sannarlega
afstöðu með byltingunni, afrekum hennar
og sögulegu mikilvægi, sem tekur ekki að-
eins til Frakklands, heldur alls heimsins,
geislar hennar hafa signað allar heimsálf-
ur. I sama mund reynir hann alls ekki að
breiða yfir hermdarverk hennar og terror,
en skýrir þau í ljósi hinna sögulegu að-
stæðna er fylgdu henni frá vöggu til graf-
ar, þótt tæpast megi tala um gröf þegar
hinnar miklu byltingar er minnzt, svo lang-
líf varð hún og er hún, að Lenín leitaði
sér fanga í reynslu hennar. Og í óbornum
alþýðubyltingum aldarinnar munu menn
enn geta lært svo vel af sigrum hennar sem
ósigruin. Það fer ekki leynt. að Mathiez
hefur mikla samúð með „smælingjum"
Frakklands á dögum byltingarinnar, hinum
fátæka hungraða og klæðlitla múg, sem
bjargaði henni úr bráðum háska þegar
mest reið á og réttlætti hana með athöfn-
um sínum fyrir dómstóli sögunnar. í hinni
gömlu og heiftúðugu deilu franskra sagn-
fræðinga um tvístirnið Robespierre-Danton
skipar Mathiez sér afdráttarlaust við hlið
hins fyrrnefnda, hins „flekklausa", og dreg-
ur enga dul á, að Danton hafi þegið mútur
af Orleanshertoganum og pólitískrar spill-
ingar hafi gætt í þeim hópi manna, sem
voru honum nákomnir. En afstaða Mathiez
er ekki mótuð tilfinningasemi heldur studd
traustum rökum heimilda.
Höfundur segir í formála að bók sín sé
skrifuð handa upplýstum almenningi.
Frakkar hafa lengi verið frægir fyrir það
sem þeir kalla „vulgarisation“, þá erfiðu
íþrótt að skrifa alþýðlega án þess að við-
fangsefnið verði flatrímað, án þess að
mola tindinn vegna sléttunnar og breyta
kjarnanum í hismi. Byltingarsaga hans er
frábær að framsetningu. Mathiez var sér-
lega sýnt að rekja flókin þingmál bylting-
arinnar og umræður og krydda þau stutt-
um ívitnunum orðréttum. Það er oft æði
erfitt að þræða einhverskonar meðalveg
milli þeirrar sögu, sem helguð er einstakl-
ingunum, leiðtogum og hetjum byltingar-
innar og sögu hinna ópersónulegu afla og
hreyfinga hennar. Hér er sagnfræðingur-
inn staddur á mörkum listar og vísinda.
Mathiez hefur tekizt með mikilli leikni og
innlifun að lýsa hinum stórbrotnu ein-
staklingum, sem koma inn á sviðið og fara
sfðan oftast að loknum leik undir rakhníf
þjóðarinnar. Eða hittir ekki þessi mannlýs-
ing í mark?: „Danton var ekki blóðþyrst-
ur. Til þess hafði hann of mikla fyrirlitn-
ingu á mannlífinu."
Það hefur ekki verið neitt áhlaupaverk
að skila þessu mikla riti yfir á íslenzka
tungu. Loftur Guttormsson hefur unnið hér
gott og þarft verk, og þótt ég hafi ekki
átt kost á að bera þýðingu hans saman við
frumtextann virðist mér íslenzka hans víð-
ast hvar standa fyrir sínu. Vonandi bregð-
ast íslenzkir lesendur vel við þessu riti, sem
veitir þeim hvorttveggja: skilning á ein-
hverju stórbrotnasta heimsdrama sögunn-
ar og kynni af sagnfræðilegri íþrótt aldar-
innar þegar henni tekst einna bezt. Þá
færi mjög vel á því, að byltingarsaga
314