Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Blaðsíða 106

Tímarit Máls og menningar
„Borgarastéttin komst til þroska á
grundvelli framleiðslu- og samgöngutækja,
er urðu til í þjóðfélagi lénsveldisins. Þegar
þróun þessara framleiðslu- og samgöngu-
tækja var komin á nokkurn rekspöl, urðu
framleiðslu- og viðskiptahættir lénsveldis-
ins þessari þróun öndverðir. Eignahagsskip-
an lénsveldisins, þeir hættir, er ríktu í ak-
uryrkju þess og iðnaði, voru orðnir ósam-
rýmanlegir vexti framleiðslutækjanna. Þeir
drápu. vaxtarbrodd framleiðslunnar í stað
þess að örva vöxt hennar. Þeir urðu að
herfjötrum á framleiðsluþróuninni. Þessa
herfjötra varð að höggva, og svo var gert.“
Þessi orð voru skrifuð undir lok ársins
1847. Engum dylst, að hér er fastar haldið
á skilgreiningu sögulegs veruleika en hinn
lærði franski sagnfræðingur fékk gert
þremur aldarfjórðungum síðar. Og þó má
greinilega kenna áhrifa og anda marxism-
ans í útlistun Mathiez á eðli frönsku bylt-
ingarinnar, þótt hulin sé fremur þunnri
slæðu. En þess má geta að þegar fram í
sækir byltingarsögu Mathiez og höfundur-
inn stígur niður frá hinu óhlutstæða til
hins handtæka, svífur ekki lengur yfir
vötnunum en kafar f straumi atburðanna,
þá kemst hann ekki hjá að beita skurð-
hnífi marxismans.
Byltingin mikla á Frakklandi er einstæð
í sögu horgaralegra bvltinga í Evrðpu og
er þá ekki undanskilið frelsisstríð Am-
eríkumanna á síðasta aldarfjðrðungi 18.
aldar. Það er sama hvar borið er niður
og við hvað er miðað: hvltingu Englend-
inga um miðja 17. öld eða bvltingar 19.
aldar í ýmsum löndum, þeim lýkur ýmist
með samkomulagi aðals og borgara. eða
skjótum ósigri. Byltingin mikla á Frakk-
Iandi bar með reisn klassíska drætti
franskrar sögu, svo sem Engels benti á
endur fyrir löngu. Hún líkist um sumt
grísku drama. en þar sem kómum var ekki
annað hlutverk ætlað en mæla vamaðarorð
til leikhetjanna í baksýn, gekk kór frönsku
byltingarinnar inn á framsviðið, stuggaði
við þeim er fóru með stjörnuhlutverkin
og drýgði dáðir, sem aldrei hafði verið
gert ráð fyrir í texta leiksins.
Mathiez var einn af forvígismönnum
þeirra sagnfræðinga 20. aldar, er beindu
kastljósi rannsóknarinnar að forleik sjón-
arspilsins: athöfnum aðalsins tveimur ár-
um áður en byltingin brast á. Sumir þess-
ara sagnfræðinga liafa kallað þetta „bylt-
ingu aðalsins“, en Mathiez Iætur sér nægja
að nefna pólitískar lífshræringar aðalsins
„uppreisn". Það er mikið vafamál, hvort
þessar nafngiftir komi heim við sögulegan
veruleika. Franski aðallinn, hvort sem hann
var kenndur við sverð eða kjól, stofnaði
á síðustu áram hins gamla stjórnarfars til
gagnbyltingar áður en þmmuveðrið skall
á. Hann vildi hvort tveggja: auka fom
efnahagsleg og félagsleg forréttindi sín og
ná aftur því pólitíska valdi, sem hann
hafi verið búinn fyrir daga Loðvíks XIV.
Það var sem sagt ætlun hans að snúa við
hjóli sögunnar, hverfa aftur á bak frá
þeirri framstígu þróun. sem var þó þrátt
fyrir allt afrek liins konunglega einveldis
á Frakklandi. Þessi pólitíska afturúrstefna
kom við kaunin á borgarastéttinni og fjöl-
mennasta hópi „þriðju“ stéttar, bændun-
um. Og því varð það, að fulltrúar hennar,
svo til allir kynbornir borgarar, treystu
fylkingar sínar gegn aðlinum og héldu
vöku sinni og tortryggni andspænis sam-
blæstri hinna gömlu valdstétta. „Uppreisn"
aðalsins hjaðnaði líka fljótlega eftir setn-
ingu Þjóðsamkomunnar. Frá þeirri stundu
skipaði konungsvald. hirðaðall og lágað-
all sér í órofa svínfvlkingu. Á dögum hins
gamla einveldis höfðu Frakkakonungar
stuðst við ríkari hluta borgarastéttarinnar.
Á ferli byltingarinnar molnaði þessi grund-
völlur og hið lénska eðli konungdómsins
birtist nú nakið og bersýnilegt öllum mönn-
312