Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 8

Tímarit Máls og menningar
sameiginlega hættu á tortímingu í náinni framtíð. Eða hvaða hagsmunir ólíkra
stétta, þjóða, stjórnkerfa, trúarbragða og svo framvegis eru svo grimmilega
gagnstæðir að þeir vegi þyngra en þörf og löngun allra menningarheilda til að
lifa af?
Kjarnorkumenningin er menning alls mannkyns og kallar á, sem andsvar,
annarskonar hugsun og annarskonar pólitík en þá sem við erum vön. Ríkjandi
hugmyndakerfi, hvort sem þau kenna sig við íhaldssemi, frjálshyggju, sósíalisma
eða kommúnisma, hafa öll reynst ófær um að bregðast við þessum nýja
veruleika. Meiraðsegja steinrunnar trúarstofnanir hafa sýnt meiri hæfileika til að
átta sig á breyttum aðstæðum, að því er virðist vegna þess að þær hafa haft
innanborðs fólk með kjark og getu til að krækja hjá „skynsemi vísindanna“ og
spyrja frumspekilegra spurninga af fullri einurð: Hvað er lífið? hvers virði er
það? og hvaða ábyrgð berum við á því? Hin póliu'sku hugmyndakerfi hafa
afturámóti hvorki ímyndunarafl né innlifunarhæfni, og eftilvill ekki löngun
heldur, til að grafast fyrir um merkingu þess verknaðar að svifta mannkynið
lífinu, ekki aðeins núlifandi mannkyn heldur einnig allt það mannkyn sem gæti
fæðst í tímans rás. Og svo lengi sem þau geta ekki einusinni tekist á við
auðlindasóun og náttúruspjöll sem trúlega munu bitna mjög harkalega á kom-
andi kynslóðum, er ekki við því að búast að á þeim verði stökkbreyting í
þessum efnum. Við getum því ekki gert okkur vonir um að þau bjargi okkur.
Björgun okkar gæti hinsvegar verið fólgin í því að við áttuðum okkur á að þau
eru ófær um það og breyttum í samræmi við það.
Tortímingarhættan elur ekki aðeins af sér ástand sem hér hefur verið kennt
við kjarnorkumenningu, hún býður einnig heim róttæku endurmati þeirra gilda
sem leitt hafa mannkynið í þessar ógöngur. Og þetta endurmat, sem nú er víða
hafið og hefur meðal annars fundið sér pólitískan farveg í friðarhreyfingunum,
er ein af forsendum þess að hægt sé að brjótast útúr vítahring vígbúnaðarins, um
leið og það er vísir að heimsmenningu sem ætti að minnstakosti að geta orðið
svo náttúruleg að hún tæki lífið skilyrðislaust framyfir dauðann.