Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 28

Tímarit Máls og menningar
þróun kapítalismans, sem hefur innbyggt lögmál um eigin tortímingu,
yrði verkalýðsfélögunum skeinuhætt — því hver er svo sem þörfin fyrir
verkalýðsfélög ef allt felst í vélgengi sögunnar?
Vangaveltur um ástæður þess að Marx gerði þetta en ekki hitt eru
vitaskuld út í hött og þær leiða hugann frá aðalatriðinu: Hversu vel
stenst kenning Marx um þróun hins kapítalíska framleiðsluháttar og
stéttarvitund tímans tönn? Hvaða gagn getur fólk nú haft af kenning-
u(m) hans?
Þessum spurningum er erfitt að svara nema hafðar séu í huga breyttar
hugmyndir fólks um eðli og endimörk vísindanna. Marx var alls ekki
einn um að álíta vísindin geta uppgötvað öll lögmál náttúrunnar;
Darwin hafði tekist að finna lykilinn að uppruna mannsins og sjálfri
þróuninni, — var þá út í bláinn að álykta að öll þjóðfélög lytu sömu
þróunarlögmálum, sem vísindin gætu greint?
Enginn vísindamaður myndi nú ætla fræðigrein sinni slíkt hlutverk —
til þess eru takmörk vísindanna of augljós. En það er vel við hæfi að enda
þessa grein á því að benda á, að Marx leit ekki svo á, að kenning sín væri
upphaf og endir allra kenninga. Hann var sjálfur síleitandi og sískapandi.
Hann sagði svo um niðurstöður sínar árið 1858 í formálanum að
Drögum að gagnrýni á þjóðhagfræði að þær hefðu orðið sér leiðarvísir
frekari rannsókna (í íslensku þýðingunni í Urvalsritum er þýska orðið
Leitfaden ranglega þýtt sem grundvöllur, og er vissulega skaði að þeirri
rangþýðingu). Og það má einnig benda á, að í bréfi sem Marx ritaði
Mikhailovsky árið 1877 vísar hann þeirri hugmynd alveg á bug, að
kenning sín sé sögu- og heimspekikenning um það einstigi, sem allar
þjóðir munu feta, og segir síðan:
Með því að skoða hvert þróunarform sérstaklega og bera þau síðan
saman má auðveldlega finna skýringu á fyrirbærinu; skýring finnst
aldrei ef fólk hefur að leiðarljósi sögu- og heimspekikenningu sem
einkennist helst af því að vera ekki í tengslum við söguna.
(Úr McLellan, 1971:136)
146
X