Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 38

Tímarit Máls og menningar
höfðu líka hugsun á þessu í bókmenntaskrifum sínum. Brecht lagði mikið
upp úr þætti áhorfenda við sköpun leikverks, og Benjamín athugaði m. a.
áhrif nýrra fjölmiðla og nýrra neysluhátta á stöðu og möguleika listaverka.
Bókin er ekki söm eftir tilkomu fjölmiðlanna, hvað sem öllum útvarps-
sögum líður.
Sama hugsun býr að baki hugtaki Peters Búrger um .liststofnunina’, um
þau skilyrði sem listframleiðslu og -viðtöku eru sett á tilteknu söguskeiði
(hvaða kröfu gerir samfélagið til listarinnar, hverjar eru efnislegar aðstæður
listframleiðslunnar, hvernig bregðast ,neytendur‘ við?) Þetta hugtak hefur
auðvitað ekkert gildi nema það sé nothæft til að sýna breytingar á stöðu
bókmennta í samfélaginu. Tökum dæmi af greiningu Christu Búrger á
þróuninni í Þýskalandi á 18. öld.12
Hún bendir á hvernig þrenns konar bókmenntaviðhorf eða -stofnanir
takast á á þessum tíma. Eitt er hið gamla, lénska: Skáldin voru við hirðirnar,
uppá náð velgerðarmanna sinna komin, verk þeirra voru dægradvöl
furstanna og skyldu um leið hylla veldi þeirra. Annað var krafa upplýsing-
artímans um bókmenntir sem veittu leiðbeiningar í vanda daglegs lífs og
væru ætlaðar hinum almenna borgara (um þetta leyti fjölgaði bæði lesend-
um og leikhúsum, þótt eiginlegur bókamarkaður væri lítill). Þessara átaka
gætir hjá Goethe og fleiri Weimar-höfundum. A vissu skeiði semur hann
verk með ,klassísku’ formi franskra 17. aldar leikrita, en erindi hans var
boðun mannúðlegra hugmynda upplýsingarinnar við furstahirð Weimar.
En þessi verk Goethes hljóta langt því frá sömu lýðhylli og eldri verk hans
um Werther og Götz. Almenningur fór annað að sækja sér leiðbeiningar í
vanda síns daglega lífs, afþreyingarbókmenntir lögðu undir sig þann mark-
að. Hjá Goethe og Schiller og fleiri fagurfræðingum þróaðist upp úr því
nýtt viðhorf til listarinnar, hið þriðja, hún varð svið óháð samfélaginu, æðra
því. Listin slítur sambúð sinni við daglegt líf, en hjálpar um leið þeim sem
hafa aðstöðu til að njóta hennar á réttan hátt til meiri andlegs þroska.
En þeir voru ekki margir, og áhugi almennings tók nú að beinast frá
verkunum, sem hann skildi ekki mikið í, að höfundi þeirra. Tólf útvaldir sáu
fyrstu og lengi vel einu sýninguna á Ifigeníu Goethes, og þeir voru álíka
margir sem lásu verkið þegar það kom út í fyrsta skipti, en áhuginn á
höfundinum sjálfum, gerðum hans og háttum, hafði aldrei verið meiri.
Listin var æðri heimur, og höfundurinn yfirnáttúruleg vera. Dýrkun höf-
undarins varð nýr þáttur í .bókmenntastofnuninni’, og enn sér ekki fyrir
endann á misdulbúnum sjálfsævisögum höfunda: þroskasögum sem rekja
hvernig aðalpersónan öðlast þroska til að verða rithöfundur og skrifa
þroskasögu sína.
156