Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 40

Tímarit Máls og menningar
hefðbundins leikritsforms og nútímalegs viðfangsefnis, en hún ber síðustu
verk hans ofurliði, vegna þess að grundvöllur hins hefðbundna forms
samræmdist ekki sýn hans á örlög mannsins í þjóðfélagi samtímans.
Það er þessi könnun á samspili inntaks, sögu og forms sem að mínum
dómi hefur verið merkast framlag marxista til bókmenntafræða. Þetta
samspil er hægt að nálgast út frá mörgum sjónarhornum, sem hér hafa verið
nefnd nokkur dæmi um, og könnunin getur orðið liður í almennri viðleitni
marxismans til að endurmeta sögu- og menningarhefð og gagnrýna ríkjandi
hugmyndir og samfélag. En mér er til efs að hægt verði að svara spurningu
okkar frá upphafi þessara punkta, um hvað geri texta að skáldskap, á
,marxískan’ hátt. Hvað þá þeirri spurningu sem Marx orðaði eitt sinn svo
með list Forngrikkja í huga (við getum eins leitt hugann að fornsögunum):
„Vandinn er ekki að skilja að grísk list og epík tilheyrir ákveðnu samfélags-
legu þróunarstigi. Vandinn er sá að hún veitir okkur enn þann dag í dag
listræna nautn og er í vissum skilningi viðmiðun og óviðjafnanleg fyrir-
mynd.“15
Tilvísanir
1) Karl Marx: „Drög að gagnrýni á þjóðhagfræði." Formáli. Úrvalsrit I s. 241
2) Samkvæmt Terry Eagleton: Marxism and literary criticism, London 1976, s. 2
3) Marx/Engels: Werke bd. 3, Berlin 1981, s. 46
4) Þessi skilgreining er fengin frá Christu Búrger: Textanalyse als Ideologiekritik,
Frankfurt 1973, s. 24
5) Leo Löwenthal: Mitmachen wollte ich nie, Frankfurt 1980, s. 184
6) Asgeir Daníelsson: Reflections from outside on ’Arguments Within English
Marxism’, í handriti, s. 5
7) Enda taldi Lukács á þessum tíma lykilinn að allri samfélagsgreiningu Marx
fólginn í síðustu grein 1. kafla 1. bindis Auðmagnsins: Blætiseðli vörunnar og
leyndardómur þess (í fyrra bindi Úrvalsrita)
8) Adorno og Horkheimer: Dialektik der Aufklarung, Frankfurt 1971, s. 133
9) Franz Mehring: Gesammelte Schriften bd. 12, Berlin 1963, s. 65 og 87—8
10) Adorno: Noten zur Literatur (í einu bindi), Frankfurt 1981, s. 421
11) Michail Bachtin: „Francois Rabelais och karnevalskulturen," úrdrættir í Ord &
Bild 4/79 s. 12
12) Christa Búrger: Der Ursprung der hiirgerlichen Institution Kunst im höfischen
Weimar, Frankfurt 1977
13) Georg Lukács: Werke bd. 15, Darmstadt 1981, s. 10
14) Peter Szondi: Theorie des modemen Dramas, Frankfurt 1965, s. 31
15) Skrifað 1857, tilvitnun í Leif Söndergárd Andersen: Marxistisk Litteraturteori,
en antologi, Kbh. 1973, s. 44

158