Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
Nú er það svo, að kenning Karls Marx er engin ein kenning og í þessari
stuttu grein mun ég gefa nokkur dæmi um mismunandi sjónarhorn í ritum
hans. Þar má finna ólíkar kenningar um sama fyrirbærið. Þannig taldi hann
til dæmis, að öflin sem leiða muni róttæka stéttarvitund úr læðingi leyndust
í hinni kapítalísku þjóðfélagsgerð og væru raunar innbyggð í hana. En
jafnframt taldi hann að kapítalískur framleiðsluháttur drægi allan mátt úr
verkalýðnum, og þar erum við komin að firringarhugtakinu. Einmitt vegna
þessa mismunandi sjónarhorns í ritum Marx hefur fólk ýmist getað dregið
þá ályktun, að verkalýðurinn og samtök hans muni vísa veginn til sósíalism-
ans, eða Flokkurinn.
Stéttarvitund og framleibsluháttur
I mörgum rita Karls Marx kemur fram, að stéttarvitund sé skilyrt af
þjóðfélagsgerðinni. Kapítalískur framleiðsluháttur knýr verkalýðinn til
athafna, hann skapar stéttinni sameiginlega, hlutlæga hagsmuni, og með
þróun framleiðsluaflanna verða þessir hagsmunir verkafólki auðsæir. Marx
lýsti þessari þróun framleiðsluaflanna þannig í formála að Drögum að
gagnrýni á þjóðhagfræði:
Á vissu stigi þróunar sinnar komast efnaleg framleiðsluöfl þjóðfélags-
ins í stríð við ríkjandi framleiðsluafstæður, ellegar — með lögfræði-
legu orðalagi — við þau eignarform, er verið höfðu rammi fram-
leiðsluaflanna. Þau breytast úr þróunarformum framleiðsluaflanna í
fjötra þeirra. Þá hefst skeið þjóðfélagsbyltingar.
(Ú, 1:240)
Kapítalískur framleiðsluháttur greinir sig frá öðrum m. a. að því leyti að
hann byggir á stöðugum tækni- og félagsnýjungum. „. . . öld borgarastéttar-
innar er mörkuð þrotlausum gerbreytingum á framleiðslu, látlausu róti á
öllum þjóðfélagsháttum, eilífu öryggisleysi og umskiptum,“ segir í
Kommúnistaávarpinu (Ú, 1:29). Sívaxandi markaðsþarfir reka borgarastétt-
ina um alla jarðarkringluna og samkeppnin um markaði liggur að baki
hinum öru tæknibreytingum. Auðmagnseigendur geta ekki lifað nema sigra
í samkeppninni og á endanum leiðir samkeppnin til einokunar.
Þessi framleiðsluháttur einfaldar stéttabyggingu þjóðfélaganna, segir Karl
Marx. Verkalýðsstétt iðnríkja verður æ ósérhæfðari, vinna öreiganna týnir
öllu séreðli og einstaklingsbrag og aldur og kynferði skipta engu máli í
framleiðslunni, því „þar er aðeins um að ræða mismunandi kostnaðarsöm
vinnutæki eftir aldri og kyni“ (Kommúnistaávarpið, Ú, 1:33).
Arðránið sem verkalýðsstéttin sætir leiðir til þess að hún myndar með sér
140