Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 109

styrjöldinni austur til Síberíu og komst
þaðan til Israel, bugast af hörku og
kulda heimsins þar sem hún býr í Sviss.
Hún sem flýði svo langan veg til að
forða lífinu, getur ekki horft upp á örlög
vina sinna í Brasilíu, hún sviptir sig lífi.
Gyða, íslenska húsmóðirin sem á svo
ríkmannlegt heimili en finnur enga
huggun nema hjá flöskunni, hún reynir
að flýja frá sorg sinni og niðurlægingu
og tekur inn eitur. Það er svo amma litlu
stúlkunnar, sú sem gengur um og gerir
húsverk, sem verður til að bjarga Gyðu.
Þær reyna allar að flýja. Hver á sinn
hátt,“ — segir hún um húsmæðurnar
sem hún vinnur hjá. Orð hennar má
heimfæra upp á alla þá sem ofbeldið
bitnar á í sögunum í Af mannavöldum.
En Gyðu mistekst flóttinn. Það er farið
með hana á spítala og dælt upp úr henni.
Litla stúlkan bíður á stól og heyrir að
einhver hljóðar og kúgast.
Allt í einu kvað við hvell rödd.
— Þarf að fara svona illa með hana?
Þetta var amma.
Það var karlmaður sem svaraði.
— Það þýðir ekki að taka þær
neinum vettlingatökum. Annars
byrja þær bara aftur. (bls.79)
Sögumenn í Af mannavöldum eru
með tvennu móti. Annars vegar þeir sem
fyrir ofbeldinu verða og eru á flótta
undan því, og hins vegar áhorfendur
sem verða snortnir af örlögum annarra
án þess þó að geta rönd við reist. Þrisvar
eru börn í hlutverki sögumanns, fjórum
sinnum konur, tvisvar karlmenn, yngri
bróðirinn frá Túnis og spænski faðirinn,
sem er sérstæður að því leyti að hann,
einn sögumanna, vekur andúð hjá
lesanda. Hann beygir sig auðmjúkur
undir rök ofbeldisins til að bjarga eigin
Umsagnir um bxkur
skinni. Aðrir sögumenn vekja samúð,
barnið sem hleypur óttaslegið, stúlkan
sem huggar stöllu sína, konan sem syrgir
skólafélagana frá svo ólíkum heimi,
yngri bróðirinn sem flytur eldri bróð-
urnum í útlegðinni orð deyjandi móður
þeirra.
Sameiginlegur öllum sögumönnum er
hinsvegar frásögumátinn. Þar víkur höf-
undurinn verulega frá venjulegri frá-
sögn. Atburðirnir eru ekki raktir hver af
öðrum í röð, atburðarásin er sífellt
stöðvuð, byrjað á öðrum stað, sjóninni
beint að nýjum fleti. Fyrir þessum frá-
sögumáta gerir höfundur grein í IX, þar
lætur hann sögumanninn, konuna sem
forðum var við nám í Sviss, segja:
Ég hef alltaf dáðst að fólki sem ritar
sjálfsævisögur. Það virðist ekki þurfa
að velkjast í vafa. Mér dettur ekki í
hug að væna það um lygi eða að það
hagræði sannleikanum. Það horfir
bara á líf sitt eins og sögu. Það lýtur
sögulögmálum. Það vil ég ekki gera.
(bls. 110)
Óskipulag frásagnarinnar verður þó
síður en svo til að rugla lesanda. Hann
fær að sjá vettvang atburða frá nýjum og
nýjum hliðum uns hin „margbrotna"
mynd (Sbr. kápumynd) raðast saman í
eina heild. Þá er það einnig athyglisvert
hve hófsamur höfundur er í meðferð
tungumálsins. Frásögnin er mjög knöpp
og laus við allt skrautverk. Hún er þó
langt frá því að vera einföld eða flöt, hún
er einmitt í allri sinni hófsemi mjög
áhrifamikil og táknræn. Það yrði of
langt mál að rekja öll tákn sem koma
fyrir í texta bókarinnar Af mannavöld-
um, því skal hér einungis bent á til
marks byssuna og kylfuna, sem karl-
mennirnir hampa, þessar aflöngu við-
227