Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Síða 110

Tímarit Máls og menningar
bætur karlmennskunnar, gaddavírinn
sem hindrar flóttann og meiðir, brunn-
inn sem mamma ratar til, köttinn með
gleraugu á nefinu og er ævintýrið sjálft,
móðurina sem deyr af því að sonurinn er
útlægur og verður að lækna aðrar konur
víðs fjarri, dauðu fiskana sem fljóta með
rotnunardauni á yfirborði vatnsins og
„þeir“ viðurkenna aldrei að hafi drepist
úr mengun.
I heimi sagnanna í Af mannavöldum
ríkir harka og kuldi hið ytra. Dauðinn er
alls staðar nálægur og honum er unnið
fremur en lífinu. En þar er líka von. Til
er mótvægi við hin illu öfl. Það er ást og
samúð fólks, hin mannlega samhjálp.
Hún er best meðal þeirra sem sæta kúg-
un og ofbeldi. Þetta mótvægi við
hörkuna og kuldann er að finna hjá
konunni sem kemur hlaupandi á móti
mæðgunum sem troða sér gegnum
gaddavírinn, hjá ömmunni sem fer hús
úr húsi og tekur til, það finnst hjá
blindum öldungi:
Sigrún lokaði augunum. Sem
snöggvast sá hún fyrir sér góðlegt and-
lit Sigmundar. Þannig hlaut guð á
himnum að vera. Gamall maður og
blindur. Með sigg í lófunum. (bls. 80)
Hér hefur einungis verið reynt að gera
grein fyrir því sem er sameiginlegt með
sögunum níu, reynt að endurgera í fáum
dráttum heimsmynd þeirra. En í raun og
veru er hver einstök saga heimur út af
fyrir sig. Vettvangur þeirra er ólíkur,
Reykjavík, París, Túnis, Sviss og Spánn.
Til samans myndar þetta sannferðugan
sjóndeildarhring Evrópubúa. Sögurnar
eru of ólíkar til þess að það hafi eitthvert
gildi að bera þær saman. Þó vil ég í lokin
geta tveggja þeirra sérstaklega, þar sem
þær eru nokkuð sérstæðar hvað varðar
þá útsýn sem þar gefur og mannleg sam-
skipti. Þetta eru tilbrigði VI og IX, sögu-
menn þeirra eru tengdir. Fullorðna kon-
an, sögumaður IX, er náskyld stúlkunni,
sögumanni í VI, sem gengur í hús með
ömmunni að gera húsverkin. I báðum
sögunum verður sögumaðurinn áskynja
margbrotinna hörmunga og mikillar
samúðar, í fyrri sögunni sem barn, í
seinni sögunni sem sami einstaklingur-
inn fullorðinn. Hinn tregafulli blær sem
einkennir svo mjög frásögnina í Af
mannavöldum verður hvergi eins áber-
andi og í þessum tveimur sögum, tregi
sögumannsins sem sér svo margt en á
svo fátt til hjálpar annað en handtak og
bros.
I ritdómum, sem á baksíðu
bókarkápu, er rætt um það að bók Álf-
rúnar sé óvenjuglæsileg frumsmíð, eða
athyglisvert byrjandaverk. Nokkuð
finnst mér þetta skjóta skökku við þar
sem Álfrún hefur verið að fást við bók-
menntir, nema þær, rannsaka og kenna
síðastliðinn aldarfjórðung eða svo. Við
það hefur hún öðlast þann þroska og
sjálfsaga sem nægir til að láta ekkert frá
sér fara sem ekki nálgast hið fullkomna.
Bókin Af mannavöldum getur því tæp-
lega kallast „óvenju glæsileg frumsmíð,"
— en hún er, hvernig sem á er litið,
óvenju glæsileg smíð.
Böðvar Guðmundsson.
BÆKUR OG LESENDUR
Ólafur Jónsson: Bakur og lesendur. Um
lestrarvenjur. Studia Islandica 40. Menn-
ingarsjóður, Reykjavík 1982.
I riti sínu, Bækur og lesendur, leitast
Ólafur Jónsson við að tína saman það
228