Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 111

sem hann hefur fundið nýtilegt í niður-
stöðum fimm lesendakannana, sem svo
eru nefndar, og unnar voru hérlendis á
síðasta áratug. Hver einstök þessara
kannana er „af vanefnum gerð“ (bls. 17)
að mati Ólafs og skal því ekki mótmælt
hér. Þeim mun þakkarverðara er að nú
má finna í einum stað kynningu á þeim
öllum, nokkurn samanburð og tilraun til
þess að gera um þær heildarályktun, í
von um að ein könnun í ófullkomleika
sínum bæti þar aðra upp. Skýrslur hafa
birst um þrjár umræddra kannana í
Skírni, einmitt undir handarjaðri Ólafs,
frá einni er sagt í bók, en hin fimmta,
Hagvangskönnunin, virðist að hluta til
fá frumumfjöllun sína í riti Ólafs Jóns-
sonar, sem hér er til umræðu. I samræmi
við það er langýtarlegast frá henni sagt
og verður sú frásögn að teljast uppistaða
ritsins.
Frásögn af könnun, af því tagi sem
Ólafur Jónsson hefur tekist á hendur,
verður óhjákvæmilega með heilmiklu
tölulegu ívafi. Ólafur hefur af því óþarf-
ar áhyggjur, að mínu mati, að fyrir vikið
séu þetta „þurrleg fræði“ (bls. 12) og,
eins og hann segir undir lokin: „Þetta er
orðið býsna langt mál, og þó hætt við að
textinn sé enn þyrrkingslegri en hvað
hann er langur“ (bls. 90). Eg tel það
tvímælalaust til gildis frásögninni af
Hagvangskönnuninni hversu þar er víða
gripið til taflna og að þeim er dreift um
textann fremur en að urða þær í botn-
langa aftan meginmáls í misskilinni um-
hyggju fyrir sálarró talnafælinna
lesenda, eins og stundum má sjá í
bókum. Texti af þessu tagi er mér alltént
mjög að skapi, þar sem sáldrað er ofan í
frásögn og hugleiðingar höfundarins
samþjöppuðum tölulegum fróðleik í
töfluformi sem varpar ljósi á mál hans,
gefur lesandanum tækifæri til að sann-
Umsagnir um bœkur
reyna túlkanir hans og verður honum
jafnframt hvati til frekari ályktana.
Notkun höfundarins á töflum er hins
vegar í sumu tilliti gagnrýniverð. Vil ég
þar tiltaka þrennt, sem allt skiptir máli,
þótt sumt kunni að þykja smásmugu-
legt. I fyrsta lagi er það afleit sparnaðar-
ráðstöfun að auðkenna töfluhluta með
tölu- eða bókstöfum í stað þess að eyða
því litla viðbótarrými sem til þarf svo að
skiljanleg fyrirsögn komist fyrir. Dæm-
in um þennan sparnað í pappír á kostnað
læsileika hefjast á blaðsíðu 31 og standa
með litlum hléum þar til á bls. 61. Þetta
einfalda atriði leiðir til þess að töflurnar
notast lesandanum ekki á þann hnökra-
lausa hátt sem til var stofnað og allar
forsendur voru annars til.
I öðru lagi tel ég varhugavert að setja
töflur upp á þann veg að háðum og
óháðum breytistærðum sé víxlað, en
þetta gerist á fáeinum stöðum í bókinni.
Augljóst dæmi er tafla 5.7. á bls. 44 þar
sem aldurshópar eru reiknaðir sem hlut-
fall af leshópum í stað þess að leshóparn-
ir séu reiknaðir sem hlutfall af aldurs-
hópum. Með þessu er alls ekki sagt að
aðferð Ólafs sé röng, en hún skapar
erfiðleika við túlkun. Væri taflan sett
upp á þann veg sem hér er stungið upp á
kæmi sambandið milli aldurs og bók-
menntasmekks enn skýrar fram. Svipaða
sögu má segja um töflu 5.8., sem fjallar
um menntun leshópanna. Ólafur sýnir
réttilega fram á að langskólagengnir
menn eru rúm 14 prósent leshóps A,
þ. e. þeirra sem einkum aðhyllast
skemmtibókmenntir, og eru þannig fyr-
irferðarminnstir í þeim flokki. Ef við
lítum hins vegar á fjölda skemmtisagna-
unnenda sem hlutfall af hópi lang-
skólagenginna reynist það vera 33 pró-
sent, eða jafnhátt og hlutfall þess flokks
á meðal þeirra sem enga skólagöngu hafa
229