Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Blaðsíða 36

Tímarit Máls og menningar
ekki eins og persóna í sögu eftir Kafka: sér rísa gegn sér geigvænleg og
óskiljanleg öfl, flækist í myrkviði þeirra og missir tökin á raunveruleik-
anum.
Ekki hefur þetta dregið kjark úr gagnrýnendum. Þvert á móti, því
þetta hljóðláta skáld, sem meira að segja vildi láta brenna verk sín og
þagna alveg, hefur orðið sá höfundur okkar tíma sem einna mest er látið
með af bókmenntafrömuðum. En jafnframt virðast verk hans (þó ekki
séu þau mikil að ytri vöxtum) gleypa stóryrði þeirra fyrirvaralaust.
Sögur Kafka eru völundarhús sem fræðimenn og aðrir lesendur streyma
óaflátanlega inn í, finna endalausa rangala og meginsali, fá aldrei skilið
neitt til fulls, enda kæmu þeir þa líklega ekki út aftur. En út koma þeir
með niðurstöður jafnmargar lesendunum og raunar fleiri, allar út í hött
og flestar má til sanns vegar færa. Þannig er veröld Kafka. — Gott dæmi
um þetta má finna í einni af þekktustu bókunum um Kafka, Franz
Kafka, der Kiinstler eftir Heinz Politzer. I upphafi fyrsta kafla birtir
Politzer eina af hinum örstuttu dæmisögum Kafka, tíu línur að lengd.
Afgangur kaflans, 25 síður, fer í að marglesa söguna og velta upp hinum
ýmsu túlkunum á henni. Sagan virðist bókstaflega ótæmandi.4
Árið 1961 kom út skrá yfir bækur og ritgerðir um Kafka og voru þar
taldir um fimm þúsund titlar.5 Vart er þar allt upp talið og þá hafði
„Kafka-tískan“ svonefnda einungis staðið í hálfan annan áratug. Hún
geisar enn og fræðimenn eru iðnir við kolann, en nýrri tölu hef ég ekki. I
ljósi allrar þessarar skriffinnsku er það fátt og smátt sem stendur um
Kafka hér, en þó er tímabært að dálítið sé fjallað um verk hans á
íslensku.6
Viðbrögðin hafa síður en svo einskorðast við fræðimennina. Kafka
hefur breytt heimsbókmenntunum. Ekki gefst hér tóm til að gera grein
fyrir hinum víðtæku áhrifum hans, en meðal merkishöfunda sem þegið
hafa drjúgan arf frá honum má nefna Camus, Sartre, Elias Canetti,
Beckett, Borges og Nabokov. Ekki mun ég heldur fjölyrða um áhrif
hans á íslenskar bókmenntir, en þau virðast til að mynda hafa verið
allnokkur á sokkabandsárum módernismans hér á landi. Nefna má í
fljótu bragði fyrstu bækur Thors Vilhjálmssonar og Stofnunina eftir
Geir Kristjánsson. En „áhrif“ er afar hált hugtak innan bókmenntanna;
áhrif berast eftir ýmsum leiðum og óútreiknanlegum. Til dæmis hefur
verið haft eftir Svövu Jakobsdóttur að hún telji sig hafa orðið fyrir
áhrifum af Villy Sorensen7 og er það ekki ólíklegt. Sá danski módernisti
er hins vegar mjög mótaður af verkum Kafka, og ég er ekki frá því að
266